Συνολικά 240 αρχαιότητες και ιστορικά τεκμήρια από 27 μουσεία και ιδρύματα του εσωτερικού και τέσσερις ιδιωτικές συλλογές, πολλά εκ των οποίων εκτίθενται για πρώτη φορά, πλαισιώνουν τη νέα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης (ΜΚΤ) «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 πΧ: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο», μια συνεργασία του ΜΚΤ με το υπουργείο Πολιτισμού. Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 31 Μαρτίου 2024, εντάσσεται στη νέα σειρά αρχαιολογικών εκθέσεων του ΜΚΤ «Ιστορίες Ανθρώπων» και παρουσιάζεται στο Μέγαρο Σταθάτου και στην Πτέρυγα Νεοφύτου Δούκα, υπό την επιμέλεια των Δρων Παναγιώτη Ιωσήφ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Ιωάννη Φάππα, επίκουρου καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, των δύο νέων επιστημονικών διευθυντών του ΜΚΤ, όπως έγινε γνωστό σήμερα κατά τη συνέντευξη Τύπου και την παρουσίαση της έκθεσης στους δημοσιογράφους.
Όπως αναφέρθηκε, πολλά από τα αρχαιολογικά τεκμήρια παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Πρόκειται για αντικείμενα που προέρχονται από τις ανασκαφές του Πολυανδρίου των Θηβαίων και του Τύμβου των Μακεδόνων. Αντικείμενα που είτε δεν είναι πλήρως δημοσιευμένα και γνωστά στην ακαδημαϊκή κοινότητα, είτε βρίσκονται σε μουσεία της ελληνικής περιφέρειας. Επίσης, πολλά από τα εκθέματα μελετήθηκαν διεξοδικά για τις ανάγκες της παρούσας έκθεσης και δημοσιεύονται για πρώτη φορά, αφού βρίσκονταν στις αποθήκες είτε του τοπικού Μουσείου της Χαιρώνειας είτε του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα.
Μεταξύ των εκθεμάτων της έκθεσης ξεχωρίζουν το μοναδικό ταφικό σύνολο του πολεμιστή από την Ηγουμενίτσα με τον μοναδικό σιδερένιο θώρακα και το επαργυρωμένο κράνος, η εξαιρετικής αισθητικής και ιστορικής σημασίας μακεδονική ασπίδα με την επιγραφή Βασιλέως Αλεξάνδρου, προϊόν κατάσχεσης από λαθρανασκαφή, οι χρυσοί στατήρες του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και των Διαδόχων του, τα οστά των Ιερολοχιτών και των Μακεδόνων πεσόντων, ο μοναδικός τάφος της Τανάγρας, απτό σύμβολο της σημασίας της μάχης και στην περιοχή της Βοιωτίας. Στην έκθεση παρουσιάζονται επίσης δύο μαρμάρινες προτομές από το Μουσείο Chiaramonti του Βατικανού, ενώ μεγάλος «Απρόσμενος Επισκέπτης» είναι το έργο «Μέγας Αλέξανδρος» (1981) του Andy Warhol από το MOMus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, μια εκδοχή της σειράς Alexander the Great που υλοποίησε ο Warhol μετά από ανάθεση του Αλέξανδρου Ιόλα. Η προσωπογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου απεικονίζει τον αρχαιότερο «διάσημο» που αποθανάτισε ο Warhol και είναι το μοναδικό έργο που δημιουργήθηκε με αφορμή ένα αυθεντικό αρχαίο έργο τέχνης.
Σημαντικό, επίσης, τμήμα της έκθεσης αφιερώνεται στην παρουσίαση αυθεντικών ιστορικών τεκμηρίων και αναφορών γραμμένων από τους πρωτοπόρους της ελληνικής αρχαιολογικής έρευνας, Παναγιώτη Σταματάκη και Γεώργιο Σωτηριάδη, κατά τις ανασκαφές τους στο Πολυάνδριο των Θηβαίων και τον τύμβο των Μακεδόνων, στο τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αιώνα, αντίστοιχα, προκειμένου να δοθεί η πληρέστερη δυνατή εικόνα για τον τρόπο που η αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως την ίδια τη μάχη. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, οι πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που το νεοελληνικό κράτος διαχειρίστηκε τη μάχη και τα μνημεία της, αλλά και η πρόσληψή της από τον Τύπο της εποχής: Η μάχη, παρά τη σημασία της, θα ξεχαστεί πριν αρχίσουν δειλά να την ανακαλύπτουν οι περιηγητές από τα τέλη του 18ου κυρίως αιώνα, όταν τα μαρμάρινα σπαράγματα του πεσμένου Λέοντα προσελκύουν το ενδιαφέρον τους. Αναφορές σε ημερολόγια και ζωγραφικές αναπαραστάσεις ξυπνούν το ενδιαφέρον της ακαδημαϊκής κοινότητας, αλλά και των τοπικών κοινωνιών.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε εννέα ενότητες, ενώ στην τελευταία, «Η μάχη της Χαιρώνειας … σήμερα», επιχειρείται μια πρωτοποριακή προσέγγιση της μάχης με σύγχρονα μέσα, στοχεύοντας σε νεανικά κοινά που δεν έχουν απαραιτήτως συχνή επαφή με τον χώρο των μουσείων. Σε αυτή την ενότητα, μπορεί κανείς να δει ένα διόραμα της μάχης της Χαιρώνειας με χειροποίητες φιγούρες playmobil ειδικής κατασκευής από τους συλλέκτες ‘Αγγελο Γιακουμάτο και Τάσο Παναζόπουλο που έγιναν για την έκθεση με την υποστήριξη της Playmobil Hellas, αλλά και μια αφήγηση της ιστορίας με τη χρήση comics.
«Επικεντρωθήκαμε σε μια ημέρα, σε ένα πολύ συγκεκριμένο συμβάν, ένα γεγονός που εξ ορισμού είναι βίαιο, μια μάχη, την οποία θελήσαμε με κάθε δυνατό τρόπο να απογυμνώσουμε από τη βιαιότητα, να δούμε ποιες ήταν οι συνέπειές της, να τις οπτικοποιήσουμε. Θέλαμε επίσης να δούμε τι προηγήθηκε, αλλά και να καλύψουμε κάθε γωνιά και κάθε οπτική που θα μπορούσε να αφορά το ίδιο το συμβάν. Νομίζω ότι έχουμε προτείνει μια εντελώς “ ολιστική” προσέγγιση του γεγονότος, θα έλεγα ότι η μάχη είναι μόνο η αφορμή για να ξεκινήσουμε τη συζήτηση. Εξετάζουμε το ίδιο το γεγονός, τι ακολουθεί, βλέπουμε τι είναι αυτός ο περίφημος ελληνιστικός κόσμος που ανοίγεται μετά τη μάχη της Χαιρώνειας και βιώνουμε μέχρι και σήμερα τις συνέπειές της. Όλος ο χρυσός που χρησιμοποίησε ο δυτικός κόσμος μέχρι το 1492 είναι ο χρυσός που έφερε ο Αλέξανδρος στην εκστρατεία του. Δηλαδή, πράγματα που είχαν πολύ μακροπρόθεσμες συνέπειες και τις βιώνουμε έως και σήμερα», εξήγησε, μεταξύ άλλων, ο Π. Ιωσήφ.
«Ιδιαίτερα χαρούμενος και περήφανος» με αυτή την έκθεση, εμφανίστηκε και ο Ιωάννης Φάππας καθώς, όπως ανέφερε, μεγάλωσε, βιολογικά και αρχαιολογικά, στη Βοιωτία -την οποία θεωρεί πατρίδα του και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή-, ενώ ξεκίνησε την αρχαιολογική του σταδιοδρομία πριν από 20 χρόνια στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χαιρώνειας. «Η έκθεση είναι μοναδική γιατί τα αντικείμενα είναι μοναδικά. Εάν δεν υπήρχαν τα συγκεκριμένα αντικείμενα, η έκθεση δεν θα μπορούσε να γίνει», επισήμανε, μεταξύ άλλων, ο Ι. Φάππας, που γι’ αυτό τον λόγο ευχαρίστησε ιδιαίτερα τους συναδέλφους της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Βοιωτίας, αλλά και της ΕΦΑ Θεσπρωτίας, «οι οποίοι μας εμπιστεύθηκαν αμετακίνητα αντικείμενα για την έκθεση. Αν ένας από τους δυο έκανε πίσω και δεν τα έδινε, σήμερα δεν θα ήμασταν εδώ», σημείωσε ο ίδιος, που ευχαρίστησε επίσης τη Διεύθυνση Συντήρησης του ΥΠΠΟ και τη Διεύθυνση Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων, η οποία «διαφυλάσσει θησαυρούς, αρχειακό υλικό απίστευτης σημασίας για τη νεότερη ιστορίας της πατρίδας μας».
Σημείο εκκίνησης της έκθεσης είναι η ίδια η μάχη, εκείνη η συγκεκριμένη μέρα του Αυγούστου του 338 πΧ, όταν οι Μακεδόνες υπό την ηγεσία του Φιλίππου Β΄ αντιμετώπισαν στη βοιωτική πόλη της Χαιρώνειας τις υπέρτερες αριθμητικά συμμαχικές δυνάμεις των ελληνικών πόλεων υπό την ηγεσία της Θήβας και την πολιτική παρακίνηση του Αθηναίου πολιτικού Δημοσθένη. Ο Φίλιππος εμπιστεύεται στον νεαρό Αλέξανδρο την αρχηγία του ιππικού, του σώματος που θα αντιμετωπίσει τον Θηβαϊκό Ιερό Λόχο και θα τον αποδεκατίσει. Οι συνέπειες της μάχης έχουν κοσμοϊστορικό χαρακτήρα: μετά από αυτήν, ο στρατός του Φιλίππου και, κυρίως, του Αλεξάνδρου θα φτάσει στα όρια του γνωστού κόσμου και θα φέρει πρωτόφαντο πλούτο στον ελλαδικό χώρο από τα θησαυροφυλάκια των Περσών βασιλέων.
Είναι η ελληνιστική περίοδος κατά την οποία διαταράσσονται οι παραδοσιακές πολιτικές ισορροπίες των ελληνικών πόλεων και επανακαθορίζονται οι κοινωνικές δομές. Οι πόλεις κράτη περνούν σε μια νέα διοικητική δομή, αυτή των βασιλείων, όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται αποκλειστικά στο επίπεδο της πόλης. Πρόκειται για ένα μοντέλο διοίκησης που προσομοιάζει κατά πολύ με τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σήμερα. Είναι η περίοδος που δημιουργείται ένας νέος άνθρωπος σύμφωνα με το πρότυπο που περιγράφει ο Όμηρος, αυτός που «γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές», όπως αναφέρουν οι διοργανωτές.
«Σήμερα εγκαινιάζουμε την έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο», μια μεγάλη έκθεση τόσο σε έκταση όσο και σε σημασία, μια ιστορική μάχη που έφερε στο προσκήνιο τον Μέγα Αλέξανδρο και έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία του νέου κόσμου», δήλωσε, μεταξύ άλλων, η πρόεδρος και διευθύνουσα σμβουλος του ΜΚΤ, Σάντρα Μαρινοπούλου, που έκανε και την ανακοίνωση για τους δυο νέους επιστημονικούς διευθυντές του ΜΚΤ -«θέλουμε να δώσουμε βήμα στους νέους αρχαιολόγους, αυτοί είναι που πρέπει και μπορούν να αναλάβουν τα ηνία, σε αυτούς να εμπιστευτούμε τον νέο τρόπο σκέψης με τη δημιουργικότητα και τον ενθουσιασμό τους» -, ενώ αναφέρθηκε και σε μια έκπληξη για τη νέα χρονιά: Τον Απρίλιο του 2024, στο πλαίσιο του προγράμματος σύγχρονης τέχνης του ΜΚΤ, θα φιλοξενηθεί η πρώτη μουσειακή έκθεση στην Ελλάδα με φωτογραφικά έργα της Cindy Sherman, της διάσημης Αμερικανίδας φωτογράφου, με τους επισκέπτες να μπορούν να δουν περισσότερα από 100 έργα της ορόσημα από τις πρώιμες σειρές της «που συνεχίζουν να εμπνέουν και να επηρεάζουν την πορεία της σύγχρονης τέχνης».
