Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι προς το παρόν έτοιμη να υποδεχθεί νέα μέλη, τονίζει η Δρ. Ντανιέλα Σβάρτσερ, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου του Ιδρύματος Bertelsmann, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ενόψει της συμμετοχής της στο 9ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που είναι προγραμματισμένο να πραγματοποιηθεί στις 10-13 Απριλίου, στους Δελφούς.
Εκτιμά, δε, πως η η νέα πολιτική ηγεσία της ΕΕ, μετά τις ευρωεκλογές, θα πρέπει να θέσει ως στόχο να είναι έτοιμη για τη διεύρυνση έως το 2030, επιτρέποντας στις υποψήφιες για ένταξη χώρες να επικεντρωθούν στην εκπλήρωση των κριτηρίων και ταυτόχρονα να μπορέσει και η ίδια να προχωρήσει σε ριζική αναθεώρηση κύριων πολιτικών και του προϋπολογισμού της.
Η Δρ. Σβάρτσερ απαντά επίσης στο πώς μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά μια μεγαλύτερη σε αριθμό μελών ΕΕ κι αν υπάρχει περίπτωση να παρακαμφθούν βασικά εθνικά συμφέροντα στον βωμό της λήψης συλλογικών αποφάσεων στο πλαίσιο της Ένωσης. Καλεί, δε, τους νέους ψηφοφόρους στις κάλπες των ευρωεκλογών, υπογραμμίζοντας πως η ψήφος τους είναι κρίσιμη, ενώ σχολιάζει τις εξελίξεις στο πεδίο των μαχών στην Ουκρανία και τη Γάζα.
Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη Γάζα υπογραμμίζει ότι δεδομένης της δραματικής ανθρωπιστικής κρίσης που βρίσκεται σε εξέλιξη εκεί, απαιτείται επειγόντως κατάπαυση του πυρός.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης:
– Από τότε που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την ετήσια δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση, βρίσκεται σε εξέλιξη μια συζήτηση γύρω απ’ αυτή τη διαδικασία. Ποια είναι η άποψή σας για τα επόμενα βήματα;
Η δέσμη μέτρων της Επιτροπής για τη διεύρυνση το 2023 έθεσε τις βάσεις για την ιστορική απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Δεκέμβριο, η οποία προέβλεπε την έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών με την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και χορηγούσε στη Γεωργία το καθεστώς υποψήφιας χώρας. Υπό το πρίσμα του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η διεύρυνση «ανακαλύφθηκε» εκ νέου ως το κύριο εργαλείο για τη σταθεροποίηση της γειτονίας στην ΕΕ.
Ωστόσο, η ΕΕ δεν είναι προς το παρόν έτοιμη να υποδεχθεί νέα μέλη. Η θεσμική της υποδομή και οι μηχανισμοί λήψης αποφάσεων δεν είχαν αρχικά σχεδιαστεί ώστε να μπορεί (η Ένωση) να φιλοξενήσει τόσο μεγάλο αριθμό κρατών μελών. Επιπλέον, ορισμένα μέλη της ΕΕ αμφισβητούν ανοιχτά θεμελιώδεις αρχές όπως το κράτος δικαίου, την υπεροχή του δικαίου της ΕΕ και τις κοινές αξίες που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες.
Ως εκ τούτου, ως επόμενο βήμα, η ΕΕ πρέπει να εργαστεί για να βελτιώσει τη λειτουργία της, ενισχύοντας παράλληλα τη νομιμότητά της και προασπίζοντας σθεναρά τις βασικές αρχές της, κυρίως το κράτος δικαίου. Ταυτόχρονα, η ΕΕ πρέπει να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην ίδια τη διαδικασία προσχώρησης, η οποία χαρακτηρίζεται από έλλειψη δέσμευσης και προόδου τα τελευταία χρόνια.
Ως σημαντικό μήνυμα προς τους υποψηφίους, ειδικά αυτούς που περίμεναν πρόοδο εδώ και μια δεκαετία, η νέα πολιτική ηγεσία της ΕΕ, μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου 2024 θα πρέπει να θέσει ως στόχο να είναι έτοιμη για τη διεύρυνση έως το 2030, επιτρέποντας στις υποψήφιες για ένταξη χώρες να επικεντρωθούν στην εκπλήρωση των κριτηρίων έως αυτή -τη συντομότερη δυνατή- ημερομηνία εισόδου. Τέλος, για να μπορέσει να υποδεχθεί η ΕΕ νέα μέλη, ορισμένες από τις κύριες πολιτικές της καθώς και ο προϋπολογισμός της πρέπει να αναθεωρηθούν ριζικά.
– Μπορεί μια πολύ μεγαλύτερη Ευρωπαϊκή Ένωση να λειτουργήσει αποτελεσματικά; Πώς πρέπει τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και οι προϋπολογισμοί να προσαρμοστούν σε μια τέτοια προοπτική;
Μια μεγαλύτερη ΕΕ μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά, αλλά απαιτεί μεταρρυθμίσεις των θεσμικών οργάνων, των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και του προϋπολογισμού της προτού η ΕΕ αναπτυχθεί σημαντικά. Το τρέχον θεσμικό πλαίσιο αντιμετωπίζει ήδη σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την ικανοποίηση των αναγκών των σημερινών 27 κρατών μελών, επομένως η προσθήκη έως και εννέα ακόμα μελών μπορεί να συμβεί μόνο εάν βελτιωθεί η ικανότητα δράσης της ΕΕ. Η διεύρυνση αυτή τη στιγμή καθοδηγείται από τις γεωπολιτικές προκλήσεις.
Η γειτονιά της ΕΕ γίνεται πιο συγκρουσιακή και ανταγωνιστική – και αυτό οδηγεί τη διεύρυνση. Αλλά εάν το περιβάλλον της ΕΕ είναι πιο επικίνδυνο και οι χώρες επιδιώκουν να κερδίσουν σταθερότητα, πλούτο και προστασία με την ένταξη στην ΕΕ, τότε η διεύρυνση έχει νόημα μόνο εάν κάνει την ΕΕ ισχυρότερη. Επομένως, μια κατάσταση όπου η ΕΕ γίνεται πιο δυσλειτουργική επειδή έχει μεγαλώσει πολύ χωρίς να έχει προσαρμόσει τη λειτουργία της θα πρέπει με κάθε τρόπο να αποφευχθεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ενίσχυση της ικανότητας δράσης και η διεύρυνση της ΕΕ πρέπει να συμβαδίζουν.
Είναι επομένως ζωτικής σημασίας να προετοιμαστούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για τη διεύρυνση, ιδίως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Επιτροπή. Η διατήρηση του σημερινού αριθμού των 751 ευρωβουλευτών και η ανακατανομή των εδρών, αντί να αυξηθεί το Κοινοβούλιο με την προσθήκη περισσότερων εδρών για ευρωβουλευτές από υποψήφιες χώρες, θα ήταν επωφελής. Ομοίως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αναδιοργανωθεί. Θα μπορούσε να εισαχθεί μια ιεραρχική δομή εντός της Επιτροπής, με “επικεφαλής Επιτρόπους” μαζί με τακτικούς “Επιτρόπους” που θα μπορούσαν να αλλάζουν ρόλους στα μέσα του θεσμικού κύκλου.
Δεύτερον, για να διατηρηθεί η ικανότητα της ΕΕ να ενεργεί με έως και 36 κράτη μέλη, όλοι οι τομείς που εξακολουθούν να απαιτούν ομοφωνία θα πρέπει να στραφούν προς την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία πριν από την επόμενη διεύρυνση. Με κάθε νέα διεύρυνση, η ομοφωνία καθίσταται δυσκολότερη να επιτευχθεί, με τον κίνδυνο παράλυσης να ελλοχεύει. Μόνο οι συνταγματικές αποφάσεις, όπως οι τροποποιήσεις της Συνθήκης ή η υποδοχή νέων μελών, θα πρέπει να χρειάζονται ομοφωνία. Για να αποφευχθεί η κυριαρχία μεγαλύτερων κρατών μελών, τα οποία μπορούν να οργανώσουν ευκολότερα τον αποκλεισμό μειονοτήτων, θα πρέπει επίσης να αναθεωρηθεί η κατανομή των δικαιωμάτων ψήφου. Το τρέχον σύστημα του 55% των κρατών μελών που αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού θα μπορούσε να αλλάξει σε 60% των κρατών μελών που αντιπροσωπεύουν το 60% του πληθυσμού.
Τέλος, ο προϋπολογισμός της ΕΕ χρειάζεται σημαντική ανάπτυξη τόσο σε απόλυτες τιμές όσο και σε σχέση με το ΑΕΠ. Οι προοπτικές διεύρυνσης, η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και τα 600 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως για τη μείωση των εκπομπών ρύπων υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη επέκτασης του προϋπολογισμού. Επίσης, η αποπληρωμή του χρέους από το πρόγραμμα NextGenerationEU ξεκινά το 2027. Επιπλέον, ο προϋπολογισμός θα πρέπει να συνδεθεί με τον πενταετή θεσμικό κύκλο. Αυτή η αλλαγή -επί του παρόντος καθορισμένη για επτά χρόνια- επιτρέπει καλύτερη ευθυγράμμιση με την πολιτική ατζέντα και μεγαλύτερη ευελιξία στις δαπάνες.
– Υπάρχει περίπτωση να παρακαμφθούν βασικά εθνικά συμφέροντα προς όφελος της συλλογικής λήψης αποφάσεων;
Είναι ζωτικής σημασίας να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της αύξησης της ικανότητας δράσης της ΕΕ και της διασφάλισης ορισμένων νόμιμων εθνικών συμφερόντων. Τομείς πολιτικής που εξακολουθούν να αποφασίζονται ομόφωνα σήμερα συχνά αφορούν κρίσιμες πτυχές της εθνικής κυριαρχίας, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας ή του προϋπολογισμού της ΕΕ. Έτσι, για να να γίνει πιο αποδεκτή από τα κράτη μέλη η γενίκευση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία, θα πρέπει να εισαχθεί ένα δίχτυ ασφαλείας. Με αυτόν τον τρόπο, ένα κράτος μέλος της ΕΕ θα μπορούσε να διασφαλίσει ότι μια απόφαση που λαμβάνεται με ειδική πλειοψηφία που θέτει σε κίνδυνο τα ζωτικά εθνικά του συμφέροντα θα παραπέμπεται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προκειμένου να επιτευχθεί συναίνεση στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο.
Επιπλέον, τα μέλη της ΕΕ θα πρέπει να έχουν την επιλογή να απόσχουν από τη συμμετοχή σε τομείς πολιτικής που θα έχουν μετακυλήσει πρόσφατα στη διαδικασία της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία. Για να αποφευχθεί ο κατακερματισμός, αυτές οι εξαιρέσεις θα πρέπει να ισχύουν για ολόκληρους τομείς πολιτικής και όχι για μεμονωμένα μέτρα.
– Τι θα λέγατε σε έναν/μία Ευρωπαίο/-α νεαρό/-ή ψηφοφόρο που θα πάει στις κάλπες για πρώτη φορά; Γιατί να πάει να ψηφίσει;
Θα έλεγα: Η ψήφος σου είναι κρίσιμη. Οι εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σού προσφέρουν άμεσο λόγο στη διαμόρφωση της πολιτικής κατεύθυνσης της ΕΕ. Η φωνή σου, σε συνδυασμό με εκατομμύρια άλλες, μπορεί να διαμορφώσει πολιτικές για κρίσιμα ζητήματα που επηρεάζουν το μέλλον σου, όπως η κλιματική αλλαγή, η εκπαίδευση, η απασχόληση ή η κοινωνική δικαιοσύνη. Τα τελευταία χρόνια, είδαμε ότι η ψήφος των νέων έχει κάνει αισθητή διαφορά στα εκλογικά αποτελέσματα παγκοσμίως. Κατά τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2019, σημειώθηκε σημαντική αύξηση της προσέλευσης των ψηφοφόρων, που ξεπέρασε το 50%, κυρίως λόγω της αυξημένης συμμετοχής των νέων. Στην Πολωνία σημειώθηκε επίσης εξαιρετική αύξηση της συμμετοχής των νέων ψηφοφόρων, το φθινόπωρο του 2023, με περίπου 22% περισσότερους νέους να ψηφίζουν σε σύγκριση με τέσσερα χρόνια πριν. Οι ψήφοι τους αποδείχθηκαν αποφασιστικές για την ανατροπή μιας αυταρχικής κλίσεως ακροδεξιάς κυβέρνησης και τη δημιουργία ενός συνασπισμού έτοιμου να αποκαταστήσει το κράτος δικαίου και τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Επίσης, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η προσέλευση των νέων ψηφοφόρων αυξήθηκε, φθάνοντας στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων τριών δεκαετιών κατά τις ενδιάμεσες εκλογές του 2018 και του 2022. Επιπλέον, πάνω από το 50% της αμερικανικής νεολαίας συμμετείχε στις εκλογές του 2020. Είναι σημαντικό οι νέοι να ψηφίσουν για το δικό τους μέλλον και να βοηθήσουν να τεθούν στην ημερήσια διάταξη αυτά τα θέματα, που θα έχουν μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στην πορεία της ζωής τους. Οι διαμαρτυρίες των νέων, με επικεφαλής τις «Παρασκευές για το μέλλον», καθώς και η ψήφος των νέων στις ευρωεκλογές του 2019 συνέβαλαν σημαντικά στο να γίνουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πιο φιλόδοξα όσον αφορά τους κλιματικούς στόχους και την πράσινη μετάβαση.
– Έχουν παρέλθει ήδη πάνω από 740 ημέρες πολέμου στην Ουκρανία και προς το παρόν δεν φαίνεται σύντομα ένα κάποιο τέλος. Οδεύουμε προς μια «παγωμένη διένεξη» και ποιες θα ήταν οι συνέπειες σε μια τέτοια περίπτωση;
Μετά τις αρχικές επιτυχίες στην απώθηση του ρωσικού στρατού το 2022, η Ουκρανία έχει υποστεί πρόσφατα οπισθοδρομήσεις στο πεδίο της μάχης. Με την απώλεια της Αβντιβκά (Avdiivka) τον Φεβρουάριο, τις κρίσιμες ελλείψεις σε πυρομαχικά και μονάδες πεζικού και την αβεβαιότητα σχετικά με τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ, η ιδέα ότι η σύγκρουση θα μπορούσε, αν δεν επιλυθεί, ίσως τότε να «παγώσει», κερδίζει έδαφος. Ωστόσο, η εμπειρία στην περιοχή του Ντονμπάς (Donbass) δείχνει ότι μια «παγωμένη διένεξη» με τη Ρωσία είναι μόνο ένα σκαλοπάτι για περαιτέρω επιθέσεις, γεγονός που εξηγεί τις ειλικρινείς ανησυχίες της Μολδαβίας και των συμμάχων του ΝΑΤΟ στην πρώτη γραμμή, ειδικά στη Βαλτική, για την ευάλωτη θέση τους σε περίπτωση που η Ρωσία πετύχει στην Ουκρανία. Το μάθημα του Ντονμπάς είναι σαφές: το πλεονέκτημα του «παγώματος» των συγκρούσεων βρίσκεται πάντα στην πλευρά που προτιμά την παρατεταμένη αστάθεια, τα ασαφή σύνορα και είναι έτοιμη να διαταράξει βίαια την προσωρινή τάξη, εάν κάτι τέτοιο εξυπηρετεί τα συμφέροντά της.
– Οι ελπίδες για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα φαίνεται να σβήνουν. Εν τω μεταξύ οι φωνές που λένε ότι το Ισραήλ κινδυνεύει να χάσει επιπρόσθετη διεθνή υποστήριξη καθώς η επίθεσή του στη Γάζα εντατικοποιείται. Ποια είναι η άποψή σας για την κατάσταση στο πεδίο;
Δεδομένης της δραματικής ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα, απαιτείται επειγόντως κατάπαυση του πυρός. Η προτεινόμενη εκεχειρία θα διευκόλυνε την παράδοση της απελπιστικά αναγκαίας ανθρωπιστικής βοήθειας και θα μπορούσε να περιλαμβάνει την απελευθέρωση κάποιων εκ των περίπου 130 Ισραηλινών ομήρων που απήχθησαν κατά τη στυγνή επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ πριν από περισσότερους από τέσσερις μήνες. Επί του παρόντος, το Κατάρ, η Αίγυπτος και οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στη Χαμάς και στην ισραηλινή κυβέρνηση αντίστοιχα. Από την πλευρά των ΗΠΑ, οι τελευταίες εβδομάδες έδειξαν ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν έφερε περισσότερο στο προσκήνιο την κρίσιμη ανθρωπιστική κατάσταση που επηρεάζει τον άμαχο πληθυσμό στη Γάζα. Η αντιπρόεδρος Χάρις απηύθυνε έκκληση πρόσφατα για «άμεση κατάπαυση του πυρός» και ο ίδιος ο Πρόεδρος Μπάιντεν προειδοποίησε δημόσια ότι η σχεδιαζόμενη από την ισραηλινή ηγεσία επίθεση στην πυκνοκατοικημένη περιοχή γύρω από την πόλη Ράφα, το τελευταίο προπύργιο της Χαμάς, θα παραβίαζε την «κόκκινη γραμμή». Αν και λιγότερο δημόσια ορατοί, είναι πιθανό ότι οι μεσολαβητές του Κατάρ και της Αιγύπτου αυξάνουν ομοίως την πίεση στη Χαμάς. Παρά την παρέλευση της προθεσμίας του Ραμαζανιού, υπάρχει ευκαιρία για την επίτευξη συμφωνίας, καθώς οι δίαυλοι επικοινωνίας φαίνεται να παραμένουν ανοιχτοί και οι διαμεσολαβητές συνεχίζουν το έργο τους.
Σοφία Παπαδοπούλου
