Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; Το γνωστό υποθετικό ερώτημα θέτει σε δημόσιο διάλογο το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης από τις 14 Δεκεμβρίου με τις πρώτες τέσσερις εκθέσεις του νέου ομώνυμου προγράμματος. Θα αποκαλυφθεί πλήρως σε τρία μέρη έως τον Mάιο του 2024 με 15 εκθέσεις, δίνοντας χώρο και βήμα στην γυναικεία καλλιτεχνική δημιουργία που υποεκπροσωπείται στην ιστορία της τέχνης αλλά και στην παγκόσμια αγορά τέχνης του ανδροκρατούμενου κόσμου μας. Ο γενικός τίτλος των εκθέσεων του ΕΜΣΤ «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» εμπνέεται από το έργο της Ισραηλινής Γιαέλ Μπαρτάνα(What if Women Ruled the World) και η προβληματική είναι πολιτική, κοινωνική, φεμινιστική, δικαιωματική. Το όλο εγχείρημα είναι πρωτοβουλία της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Γρέγου.
Η αρχή γίνεται με μια αναδρομική έκθεση της σπουδαίας Χρύσας Ρωμανού, που παρέμεινε περισσότερο γνωστή ως σύζυγος του Νίκου Κεσσανλή παρά για το έργο που δημιούργησε στο ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό περιβάλλον, στο οποίο έζησε την εικοσαετία 1961-81. Τα εμβληματικά νεοερεαλιστικά κολάζ της από εφημερίδες και περιοδικά της δεκαετίας του ’60 με ειρωνικό βλέμμα στην καταναλωτική κοινωνία, με οξύτητα κατά του πολέμου του Βιετνάμ, της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων, οι Μύθοι, οι Χάρτες, ο Λαβύρινθος, οι τρισδιάστατες κατασκευές της εμπνευσμένες από το αγορίστικο παιδικό παιχνίδι Μεκανό παρουσιάζονται μεταξύ άλλων στην έκθεση «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερο γίνεται». Ο τίτλος προέρχεται από κείμενο του Γάλλου θεωρητικού Πιερ Ρεστανί σε κατάλογο της Χρύσας και αναδεικνύει τόσο την συναισθηματική όσο και την πολιτική διάσταση του έργου της.
Στην καρδιά του πρώτου κύκλου των εκθέσεων που εγκαινιάζονται στις 14/12 βρίσκεται η ομαδική έκθεση «Γυναίκες, μαζί» με ισόποσα έργα από τη συλλογή του ΕΜΣΤ και επιλεγμένα έργα από την δωρεά έργων της Συλλογής Δημήτρη Δασκαλόπουλου προς το μουσείο. Παρουσιάζονται 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Τα 12 από αυτά προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου και τα 13 από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του Μουσείου. Επίσης, εκτίθεται ένα σημαντικό μουσειακό έργο της Etel Adnan (Λίβανος), το οποίο αποτελεί νέο μακροχρόνιο δανεισμό στο Μουσείο από τη Συλλογή της Saradar Collection (Παρίσι/Βηρυτός).
Την έκθεση επιμελείται η Κατερίνα Γρέγου και αντικατοπτρίζει την φιλοσοφία της καλλιτεχνικής διευθύντριας για την παρουσίαση της συλλογής του ΕΜΣΤ: «Ένα μουσείο -ειδικά ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης- δεν μπορεί να εκθέτει μόνιμα το σύνολο της συλλογής του, μιας και το μέγεθός της υπερβαίνει πάντα τον διαθέσιμο εκθεσιακό χώρο. Επομένως, οι αλλαγές στην παρουσίαση της συλλογής είναι απαραίτητες προκειμένου να αναδεικνύονται έργα που δεν έχουν εκτεθεί προηγουμένως και να φωτίζονται αθέατες όψεις της συλλογής μέσα από καινούριες επιμελητικές προτάσεις. Το μουσείο και η συλλογή του αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς και όχι άψυχα αποθετήρια του παρελθόντος». Ως προς το αφήγημα της έκθεσης η ίδια τονίζει ότι αν και δεν έχει ενιαία θεματολογία, «καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν περιοριστικό στο πλαίσιο της έκθεσης της συλλογής ενός μουσείου» παρουσιάζει έργα που συνολικά έχουν πολλές εννοιολογικές και αισθητικές συγγένειες μεταξύ τους, με κοινό παρανομαστή το ανθρώπινο σώμα και την έμφυλη ταυτότητα.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανάγκης για επαναξιολόγηση της ελληνικής ιστορίας της τέχνης γυναικών που έχουν μείνει στη σκιά και την εγγραφή γυναικών διαφορετικών γενεών είναι το συχνά παραγνωρισμένο έργο της Δέσποινας Μεϊμάρογλου, που εκπροσωπείται στην έκθεση «Γυναίκες, μαζί» με έργα της από την ενότητα Α Pack of Lies (1997 – 2000). Η δημιουργός είναι από τις πρώτες γυναίκες που ασχολήθηκαν διεθνώς με το photoshop επανερμηνεύοντας κοινωνικές ή πολιτικές καταστάσεις που είχαν γίνει γνωστές από στερεοτυπικές εικόνες των media. Είναι επίσης από τις πρώτες που μίλησαν την δεκαετία του ’90 για την βία κατά των γυναικών και τα πρότυπα ομορφιάς.
Συνεχίζοντας την περιήγηση, αυτή την φορά στο επίπεδο των περιοδικών εκθέσεων του μουσείου ξεδιπλώνεται η μεγάλη αναδρομική έκθεση της Λήδας Παπακωνσταντίνου, από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα, από τις πρώτες καλλιτέχνιδες που πειραματίστηκαν με το αναδυόμενο καλλιτεχνικό μέσο της περφόρμανς στα τέλη της δεκαετίας του ’60, στα χρόνια των σπουδών της στην Αγγλία. Η Παπακωνσταντίνου ανέπτυξε για σχεδόν πέντε δεκαετίες ένα πολυσχιδές έργο που έλαβε μια ποικιλία μορφών: περφόρμανς, γλυπτικά έργα, βίντεο, in situ εγκαταστάσεις, ζωγραφική, κ.ά., προκειμένου να διερευνήσει θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, συλλογικής και προσωπικής μνήμης, ιστορίας, πολιτικής και οικολογίας, πάντα με επίκεντρο το σώμα. Το έργο της αποτελεί τομή για το πεδίο της τέχνης στην Ελλάδα και είναι σημείο αναφοράς και έμπνευσης για τις νεότερες γενιές καλλιτεχνών. Η έκθεση συγκεντρώνει για πρώτη φορά ένα μεγάλο αριθμό εγκαταστάσεων, ζωγραφικών, γλυπτικών, και οπτικοακουστικών έργων, καθώς και σπάνιων και ανέκδοτων φωτογραφικών και κειμενικών αρχειακών τεκμηρίων/ιχνών των περφόρμανς. Ο τίτλος της «Χρόνος στα χέρια μου» προέρχεται από την ομότιτλη in situ εγκατάσταση που δημιούργησε η καλλιτέχνιδα το 2010 για το σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι.
Ο πρώτος κύκλος εκθέσεων του προγράμματος «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» ολοκληρώνεται με την εγκατάσταση D POSSESSIONS, 2023 της Δανάης Ανεσιάδου, στην πρώτη ελληνική παρουσίασή της. Η ελληνικής καταγωγής καταξιωμένη δημιουργός από το Βέλγιο δημιουργεί μια αλληγορική σκηνογραφία, σουρεαλιστική και αλλόκοτη, που συναπαρτίζεται, μεταξύ άλλων, από γλυπτά, κολάζ, σκηνικά εξαρτήματα ταινιών, κρυστάλλους και σιδερένια αντικείμενα, τα οποία υπαινίσσονται μια εποχή όξυνσης πολιτικών, κοινωνικών και πνευματικών κρίσεων. Θέλοντας να απαλλαγεί οριστικά από οικεία της αντικείμενα τα χύτευσε σε εποξική ρητίνη, μετατρέποντάς τα σε έργα τέχνης. Πρόσθεσε στο μείγμα μεταλλικά ρινίσματα και κρυστάλλους χαλαζία και τα μετέπλασε σε οργονίτες, δηλαδή, σε αντικείμενα μετατροπής ενέργειας που, όπως θεωρούν ορισμένοι, προσελκύουν την οργόνη (ζωτική ενέργεια), η οποία απορροφά την αρνητική ενέργεια και τη μετατρέπει σε θετική. Με λίγα λόγια, λειτουργώντας σαν μια εξορκίστρια της εποχής μας, η Ανεσιάδου επιχειρεί να εξαγνίσει και να μεταμορφώσει όχι μόνο τα υλικά της υπάρχοντα, αλλά και τις ενέργειες που αυτά φέρουν.
Νατάσσα Δομνάκη
