Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη δώστου κλώτσο να γυρίσει παραμύθι να αρχινίσει, αυτή τη φορά στην Καλαμάτα… Στην πραγματικότητα η ανέμη έχει γυρίσει από χθες (Παρασκευή) στην πόλη, με την έναρξη του 5ου Φεστιβάλ αφήγησης Παραμυθιού «σΤης Ελιάς το Δάκρυ», και το οποίο θα διαρκέσει έως τη Δευτέρα.
Ένα φεστιβάλ που όπως τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Στάθης Γυφτάκης, είναι φέτος αφιερωμένο στη δυναμική που έχει αναπτυχθεί στην Καλαμάτα αρκετά χρόνια, σε σχέση με την Τέχνη της αφήγησης.
Το φεστιβάλ άρχισε λίγο πριν από την πανδημία αλλά εδραιώθηκε κατά τη διάρκεια της καραντίνας χάρη στην τεχνολογία αλλά και χάρη στο ενδιαφέρον και τη συμμετοχή του κόσμου.
Το όνομά του εμπνεύστηκαν από την ονομασία ενός παραμυθιού «Της Ελιάς το Δάκρυ» και από το γεγονός ότι η Καλαμάτα φημίζεται για τις ελιές και για το λάδι της. «Εμείς είπαμε “σΤης Ελιάς το Δάκρυ”. Συνδυάζουμε το λαϊκό παραμύθι με την πόλη της Καλαμάτας γνωστή για την παραγωγή λαδιού» εξηγεί ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου.
Ο κ. Γυφτάκης μαζί με τις Λίλλυ Τριαντάρη και Χριστίνα Δίμιζα είναι οι διοργανωτές του. Η κ. Τριαντάρη, αφηγήτρια παραμυθιών εδώ και είκοσι χρόνια, πρώην χορεύτρια και καθηγήτρια χορού, είναι αυτή που έφερε την τέχνη της αφήγησης στην Καλαμάτα και με τη διοργάνωση αφηγήσεων και σχετικών σεμιναρίων δημιουργήθηκε μια σημαντική ομάδα νεοαφηγητών στην πόλη, ενώ το φεστιβάλ γεννήθηκε μετά την παρότρυνση της αφηγήτριας παραμυθιών Χριστίνας Δίμιζα, εξηγεί ο κ. Γυφτάκης. «Φέτος, θα τιμήσουμε τους ντόπιους παραμυθάδες και εκτός από την αφηγήτρια παραμυθιών Αγνή Στρουμπούλη που έρχεται από την Αθήνα, έχουμε 13 παραμυθάδες από την Καλαμάτα», λέει υπογραμμίζοντας τις ρίζες που έχει πια στην πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας η αφήγηση και το παραμύθι. «Οι περισσότερες από τις αφηγήτριες είναι είτε δασκάλες, είτε νηπιαγωγοί, είτε καθηγήτριες πολύ σημαντικό γιατί μεταφέρουν την αγάπη και την προσήλωση για το παραμύθι στα σχολεία».
Στο Φεστιβάλ φέτος, που πραγματοποιείται στο Studio του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας, θα παρουσιαστούν έξι διαφορετικές αφηγήσεις, τόσο για ενήλικο κοινό όσο και για παιδιά.
Παραμύθια για μικρά ή για μεγάλα… παιδιά
«Προσπαθούμε κι εμείς όπως και πολλά άλλα φεστιβάλ αφήγησης που γίνονται στην Ελλάδα, να φέρουμε το παραμύθι εκεί που του αξίζει και εκεί που αναφέρεται, έχει παρεξηγηθεί τα τελευταία πολλά χρόνια, και θεωρείται ότι είναι κάτι που αφορά σε παιδιά. Δεν είναι αλήθεια. Είναι το βασικότερο είδος διασκέδασης, θα έλεγε κανείς, των ενήλικων κυρίως ανθρώπων τους προηγούμενες αιώνες, τους συντρόφευε σε γεωργικές και κτηνοτροφικές δουλειές, περίμεναν να περάσει ένα ταξιδευτής και να φέρει ιστορίες για να μάθουν τι μπορεί να συμβαίνει, ποιες μπορεί να είναι οι συνήθειες σε μια άλλη περιοχή […]. Η Τέχνη αυτή ξεκίνησε από τις Σταυροφορίες, όταν οι Σταυροφόροι επέστρεψαν από τους Αγίους Τόπους φέρνοντας ιστορίες από την Ανατολή. Για παράδειγμα ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος που ήταν μουσικός, ήταν και αφηγητής, μετέφερε δηλαδή ιστορίες που του έκαναν εντύπωση από περιοχές που πέρασε και έτσι ήρθε σε επαφή η Δύση με τη Λαϊκή Παράδοση […]Το παραμύθι διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά που μας φέρνει κοντά στην ουσία του ανθρώπου. Και πρέπει να το αγκαλιάσουν κυρίως οι ενήλικες, δεν είναι μόνο για τα παιδιά […]» επισημαίνει ο κ. Γυφτάκης.
«Τα παραμύθια επειδή μιλούν με εικόνες μπορούν να απευθυνθούν σε κάθε ηλικία και κάθε ηλικία να καταλάβει» τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Αγνή Στρουμπούλη αφηγήτρια παραμυθιών τα τελευταία τριάντα χρόνια. «Ο καθένας ανάλογα με την ηλικία του, τους προβληματισμούς του βρίσκει νοήματα, και κατασταλάζει τις επόμενες ημέρες […]. Ένα παιδί και ένας ενήλικος βιώνουν το παραμύθι με τον ίδιο τρόπο. Απλώς τα παιδιά αναγνωρίζουν αισθήματα, τα ονομάζουν, ένας ενήλικος με το παιδικό κομμάτι του εαυτού του μπορεί να κάνει το ίδιο, αν είναι όμως απολύτως ορθολογιστής θα δυσκολευθεί να τα παρακολουθήσει» μας είπε η κ. Στρουμπούλη από το Βερολίνο που βρισκόταν την περασμένη εβδομάδα για τριήμερο Εργαστήρι διάρκειας 10 ωρών και για την Αφήγηση διάρκειας μιας ώρας, «κάποτε ριζώνουν και τα λόγια».
Σήμερα το βράδυ και αύριο το μεσημέρι θα υποδεχθεί την αφήγησή της το κοινό τής Καλαμάτας, μικροί και μεγάλοι. Όπως εξηγεί όταν αφηγείται παραμύθια στα παιδιά, «ο τρόπος είναι πιο εκφραστικός, χωρίς να αλλάζω τα λόγια, έχει ακόμη μεγαλύτερη αμεσότητα, πολλές φορές τα προκαλώ να συμμετάσχουν με κινήσεις, ή οι αφηγήσεις έχουν επαναλαμβανόμενες φράσεις». Αναφορικά πάλι με τη θεματολογία που επιλέγει ανάλογα με την ηλικία η απάντησή της είναι αποστομωτική: «Είναι μερικά θέματα τα οποία δεν θα πλήγωναν ένα παιδί, αλλά δεν το απασχολούν».
«Τα κατεξοχήν παραμύθια, είναι τα μαγικά παραμύθια, δηλαδή σε αυτά που λαμβάνει χώρα το θαυμάσιο, το θαυμαστό, το παράδοξο. Ο απολύτως ορθολογιστής θα δυσκολευθεί» εξηγεί η κ. Στρουμπούλη και παρομοιάζει τη σοβαροφάνεια ή τον ορθολογισμό με κρούστα: «Και επειδή τα παραμύθια ανακινούν αισθήσεις ή αισθήματα πιστεύω μπορεί να ανοίξουν μια τρυπούλα, να τρυπήσουν την κρούστα αυτή και γι αυτό τα λέω».
Η αφήγηση ενός παραμυθιού τότε και τώρα
Σύμφωνα με την κ. Στρουμπούλη «οι άνθρωποι που έλεγαν παραμύθια από στόμα σε στόμα, κάποια στιγμή μετά το 1800 αρχίζουν να τα καταγράφουν. Έχουμε επίσης, καταγραφές για τις συνθήκες στις οποίες δημιουργούνταν. Οι άνθρωποι ήταν όλη την ημέρα είτε στον αγρό είτε στα ζώα, είτε στα εργαστήρια και τα βράδια μαζεύονταν στα σπίτια, σε μια παρέα και έλεγαν τα κουτσομπολιά και μετά ήξεραν ποιος γνωρίζει παραμύθια για να πει. Υπήρχε όμως, η οικειότητα. Η γλώσσα και ο τρόπος που μιλούν τα παραμύθια, είναι ο τρόπος που αναπνέουν, δεν είναι κάτι διαφορετικό. Σήμερα είναι κάτι διαφορετικό. Το περιεχόμενο ταυτίζεται με τη φόρμα, με τη μορφή, αν του αλλάξεις τη μορφή , δηλαδή τη γλώσσα, λέει άλλα πράγματα. Των παραμυθιών η γλώσσα είναι μεταφορική, συμβολική. Οι γιαγιάδες που λένε σήμερα παραμύθια τα εκλογικεύουν, τα ερμηνεύουν και οι θεωρητικοί λένε ότι τα παιδοποιούν. Γιατί τα σημερινά παραμύθια ή τα παραμύθια των σημερινών συγγραφέων δίνουν οδηγίες σαν να είναι παιδαγωγοί για μια σωστή συμπεριφορά. Δεν είναι τα παραμύθια αυτά για να αναγνωρίσει κάποιος τις αντιφάσεις που έχει η ζωή και ο καθένας μέσα του και πρέπει να συμφιλιωθεί με αυτές. Η ζωή δεν προχωράει με τους καλούς και τους σοβαρούς, και τους σοβαροφανείς, προχωράει με τις αντιφάσεις».
Λαϊκά παραμύθια και προφορική παράδοση
«Η γλώσσα είναι το άπαντο στα παραμύθια» υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Στρουμπούλη. Για πολλά χρόνια αφηγούνταν μόνο στην ελληνική γλώσσα παραμύθια, κάποτε όπως διηγείται βρήκε σε σέρβικα παραμύθια μια ατμόσφαιρα πάρα πολύ ενδιαφέρουσα, ο μεταφραστής ήταν Σέρβος ποιητής, και δέχθηκε να κάνει η κ. Στρουμπούλη γλωσσική επεξεργασία. Έχει αφηγηθεί, επίσης παραμύθια, στη γαλλική γλώσσα αλλά είναι κάτι που δεν θα επιχειρούσε πάλι. «Κατά κύριο λόγο λέω ελληνικά παραμύθια και κυρίως αφηγούμαι εντός Ελλάδας».
Για τη σχέση λαϊκών παραμυθιών και παράδοσης η κ. Στρουμπούλη ξεκαθαρίζει: «Δεν τα αφηγούμαι επειδή θέλω να διατηρήσω την παράδοση, αναγνωρίζω τα πολύ ζωντανά στοιχεία που περιέχουν και πόσο μάλλον της ταυτότητάς μου στοιχεία, την οποία απελευθερώνουν. Η παράδοση πρέπει να βαπτίζεται με το τρέχον για να παραμείνει ζωντανή αλλιώς δεν έχει ενδιαφέρον» Και αυτό το καινούριο είναι η φωνή της, το σώμα της, ο εαυτός της που συμβιώνει με τα παραμύθια και εκείνα της αποκαλύπτονται συνεχώς ακόμη και αν τα έχει πει εκατοντάδες φορές. «Ένα παραμύθι το έχω πει πάνω από 1500 φορές, δεν υπερβάλω. Υπάρχει ακόμη ένας κραδασμός συγκίνησης, δηλαδή τόσο ζωντανό είναι, τόσο η παράδοση είναι και το σήμερα και το τώρα το δικό μου, άρα των ανθρώπων στους οποίους απευθύνομαι, που είναι αποδέκτες».
Για τη διοργάνωση φεστιβάλ παραμυθιού σε αρκετές πλέον, περιοχές της χώρας, η κ. Στρουμπούλη επισημαίνει: «Υπάρχει μεγάλη ανάγκη να ξαναβρίσκουμε στοιχεία ταυτότητας, πέρα από αυτή την παγκοσμιότητα, που από τη μία μας έλκει και από την άλλη μας μπερδεύει. Ασυνείδητα ψάχνουμε τρόπους να αγγίζουμε κάτι πολύ οικείο και δικό μας. Η αφήγηση του λαϊκού παραμυθιού δημιουργεί κοινότητα, έχει μια αμεσότητα». Η ίδια πάντως δεν συμφωνεί με τους μαραθώνιους αφήγησης, όταν δηλαδή εναλλάσσονται τα πρόσωπα των αφηγητών, γιατί «ο καθένας έχει άλλο τρόπο να ζει το παραμύθι και να το χαρίσει».
Άλλωστε το πιο μεγάλο κομπλιμέντο που έχει ακούσει είναι από μια κυρία μετά το τέλος μιας αφήγησης, που της είπε: «Δεν έβλεπα εσάς, έβλεπα τις εικόνες του παραμυθιού».
Στην Καλαμάτα μαζί της θα βρίσκεται ο μουσικός Σταύρος Παργινός: «Στις αφηγήσεις συνήθως, είμαι με έναν μουσικό που παίζει βιολεντσέλο και συνεργαζόμαστε τα τελευταία 9 χρόνια. Η μουσική αφηγείται και αυτή με το δικό της τρόπο. Έχει ρόλους συγκεκριμένους, η μουσική μπορεί να προεκτείνει τις εικόνες που δημιουργούνται από την αφήγηση του παραμυθιού, μπορεί να τις προοικονομήσει, να δημιουργήσει την ατμόσφαιρα, μπορεί να σχολιάσει. Δουλεύουμε μαζί φράση με φράση» λέει.
Καλαμάτα, η πόλη του φεστιβάλ
Η Καλαμάτα είναι η πόλη του φεστιβάλ, τονίζει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Γυφτάκης. «Μόνο το Δημοτικό Ωδείο της Καλαμάτας έχει το διεθνές φεστιβάλ κιθάρας, το διεθνές φεστιβάλ μουσικής Καλαμάτας, τις διεθνείς μουσικές ημέρες Καλαμάτας, το φεστιβάλ αφήγησης, φεστιβάλ για πιάνο, μεγάλο διεθνές φεστιβάλ χορωδιών. Υπάρχουν επίσης το φεστιβάλ χορού Καλαμάτας, φεστιβάλ κουκλοθέατρου, ντοκιμαντέρ. Είναι η πόλη των φεστιβάλ. Έχει καταφέρει η πόλη της Καλαμάτας να γίνει πόλος έλξης ανθρώπων από όλο τον κόσμο εξαιτίας του πολιτισμού που παράγει. Έρχονται πάρα πολλοί άνθρωποι, κυρίως το καλοκαίρι για το φεστιβάλ χορού, που φέτος κλείνει τα τριάντα χρόνια. Είναι μια πολύ ζωντανή πόλη, η πόλη της Καλαμάτας».
Κωνσταντίνα Μίχα
