«Για λίγο ακόμα έχουμε τη δυνατότητα να διαχειριστούμε τις αρχές του νεόχτιστου κόσμου που θεμελιώνεται (με την Τεχνητή Νοημοσύνη και τη Γενετική Μηχανική) και ίσως είμαστε μια από τις τελευταίες γενιές των Sapiens, που έχει στα χέρια της αυτή την επιλογή»: η φράση αυτή από το βιβλίο «Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης- Ένα ταξίδι στο μέλλον» (εκδόσεις «Διόπτρα») του Γιώργου Χατζηβασιλείου, διδάκτορα της Φιλοσοφίας της Τεχνολογίας, δίνει μέσα σε ελάχιστες λέξεις το στίγμα της μεγάλης ευκαιρίας -και της τεράστιας πρόκλησης- για την ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα.
Η συζήτηση γύρω από ένα βιβλίο που βυθοσκοπεί στις μεγάλες ευκαιρίες και κοινωνικές απειλές της εποχής, δεν θα μπορούσε παρά να είναι προκλητική: θα καταφέρει η δημοκρατία να επιβιώσει στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ); Πόσο πιθανό είναι, μέσω της τεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής, να δημιουργήσουμε ένα νέο είδος ανθρώπου, πολύ διαφορετικό από εμάς; Μήπως στο μέλλον θα συγκρούονται όχι διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, αλλά διαφορετικά είδη ανθρώπων;
Συναντήσαμε τον δρα Γιώργο Χατζηβασιλείου με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου, το οποίο -όπως επισημαίνει- είναι μεν φιλοσοφικό, αλλά ταυτόχρονα εκλαϊκευμένο, με γλώσσα γλαφυρή και εύληπτη για το ευρύ αναγνωστικό κοινό.
Θα μπορούμε να ελέγξουμε κάτι ευφυέστερο από εμάς;
Γιατί όμως είναι φιλοσοφικά τόσο σημαντική η ΤΝ; «Η ΤΝ είναι σημαντική γιατί η ίδια η νοημοσύνη είναι σημαντική» λέει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο συγγραφέας και εξηγεί: «Ο άνθρωπος δεν επικράτησε μεταξύ των άλλων πλασμάτων της Γης επειδή είχε πιο γαμψά νύχια ή δόντια ή μεγαλύτερη μυϊκή δύναμη. Υπερίσχυσε επειδή είχε υψηλότερη νοημοσύνη σε σύγκριση με εκείνα. Η φυσική εξέλιξη ταξίδεψε χιλιετίες μέχρι να φτάσει τη διάνοιά μας σε αυτό το επίπεδο. Η ΤΝ όμως, μπορεί να προσεγγίσει ή και να ξεπεράσει την ανθρώπινη όχι μέσα σε εκατοντάδες χιλιετίες, αλλά μέσα σε λίγες δεκαετίες ή και λίγα χρόνια από σήμερα».
Πολλοί ειδικοί, προσθέτει, υπολογίζουν ότι η ΤΝ θα φτάσει την ανθρώπινη έως το 2075. Αρκετοί εκτιμούν πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέχρι το 2050. Και άλλοι, ύστερα από την εμφάνιση του «ChatGPT» πέρυσι, εκτιμούν πως αυτό το ορόσημο μπορεί να βρίσκεται πολύ εγγύτερα. «Και εδώ βρίσκεται μια κορυφαία φιλοσοφική διακύβευση του μέλλοντος: εφόσον η υψηλή νοημοσύνη είναι το χαρακτηριστικό εκείνο που επέτρεψε στον άνθρωπο να κυριαρχήσει στον πλανήτη και η ΤΝ τείνει να φθάσει ή να ξεπεράσει την ανθρώπινη ευφυΐα, θα μπορεί ο άνθρωπος να ελέγξει κάτι που μελλοντικά θα είναι ευφυέστερο από εκείνον;» διερωτάται. Αυτό είναι ένα από τα κομβικά θεωρητικά ζητήματα στα οποία ο συγγραφέας εμβαθύνει στο βιβλίο.
Θα επιβιώσει η δημοκρατία;
«Είναι αμφίβολο αν η δημοκρατία θα επιβιώσει μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα απέναντι στις προκλήσεις που θέτει η ΤΝ, εάν δεν την ενδυναμώσουμε» απαντά ο δρ Χατζηβασιλείου και συμπληρώνει: «Είναι σημαντικό να υποστηρίξουμε την ενδυνάμωση της δημοκρατίας, όχι μόνο γιατί προσφέρει πιο ανέφελη καθημερινότητα στους πολίτες, αλλά και γιατί θέτει φραγμούς στην κατάχρηση των τιτάνιων ανερχόμενων τεχνολογιών. Αν μια αυταρχική Πολιτεία όπως η Κίνα, αποφασίσει να κάνει μαζική επιτήρηση πολιτών μέσω ΤΝ, δεν υπάρχει ένα σύνολο θεσμών πολιτών ή εκλογικών διαδικασιών, για να αποτραπεί κάτι τέτοιο».
Αντίστοιχα, σημειώνει, πέρα από την επιτήρηση των πολιτών, αν σε 10-20 χρόνια μια απολυταρχική Πολιτεία αποφασίσει να κάνει γενετικά πειράματα στους πολίτες, χωρίς τη δημοκρατία δεν θα υπήρχε θεσμός να τη σταματήσει. «Η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα, που μπορεί να ανακόψει την κατάχρηση της ΤΝ και της γενετικής μηχανικής. Χωρίς τη δημοκρατία επωάζουμε δυστοπίες με τις καινοφανείς τεχνολογικές δυνάμεις που τώρα αναπτύσσουμε» προσθέτει.
Η ΤΝ, επισημαίνει, θέτει τη δημοκρατία σε κίνδυνο για πολλούς διαφορετικούς λόγους: πρώτον, αν οι αλγόριθμοι αντικαταστήσουν τους ανθρώπους στην εργασία, η πολιτική και οικονομική δύναμη των τελευταίων αποδυναμώνεται. Δεύτερον, πρόκειται για την πρώτη τεχνολογία στην ιστορία της ανθρωπότητας, που προσφέρει δυνατότητες τόσο βαθιάς επιτήρησης των πολιτών. Τρίτον, η ΤΝ διευκολύνει τη χειραγώγηση, κάτι που ήταν ήδη εφικτό αρκετά χρόνια προτού φτάσει στα σημερινά της εξελιγμένα επίπεδα, όταν μέσω της καταχρηστικής χρήσης της επηρεάστηκε βαθιά το εκλογικό αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα για το BREXIT και στις εκλογές στις ΗΠΑ (σκάνδαλο «Cambridge Analytica»).
«Η δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη, δεν είναι η αιώνια νόρμα, για την ακρίβεια είναι ένα διάλειμμα στην ιστορία της ανθρωπότητας, καθώς οι άνθρωποι έχουμε ζήσει πολύ περισσότερο σε απολυταρχικά καθεστώτα. Πώς μπορεί να επιβιώσει η δημοκρατία; Μέσα από την ενεργητική υποστήριξη των πολιτών, με συμμετοχή τους στις εκλογικές διαδικασίες (δυστυχώς τα ποσοστά αποχής από αυτές είναι υψηλά εσχάτως) και με την ενεργητική εκπαίδευση και ενημέρωση γύρω από τα επίμαχα θέματα που ανακύπτουν – όπως τις ογκώδεις αλλαγές που φέρνει η τεχνολογία» υπογραμμίζει ο δρ Χατζηβασιλείου.
Υπεράνθρωπες ευκαιρίες ή απάνθρωπες ανισότητες;
Στο βιβλίο ο συγγραφέας ασχολείται εκτεταμένα με το ζήτημα του υπερανθρωπισμού, ενός επιστημονικού, ιδεολογικού και φιλοσοφικού ρεύματος, που κατά την εκτίμησή του θα πρωταγωνιστήσει στο 21ο αιώνα. Το συγκεκριμένο ρεύμα πρεσβεύει πως εφόσον ο άνθρωπος θα μπορεί πια μέσω της ΤΝ και της βιοτεχνολογίας να αναβαθμίσει το σώμα του και γενετικά, τότε οφείλει να το κάνει, ώστε να ζήσει περισσότερα χρόνια, να εξαλείψει ασθένειες που τον ταλαιπωρούν ή να αναβαθμίσει τη συναισθηματική και διανοητική του κατάσταση -να μην αισθάνεται για παράδειγμα άγχος ή να ενισχύσει τη μνήμη του.
«Αν συσσωρεύσουμε μερικές γενιές γενετικών παρεμβάσεων στους ανθρώπους, σε κάποιες δεκαετίες από σήμερα θα έχουμε φτιάξει νέα είδη ανθρώπων, που μπορεί να έχουν τόση σχέση με εμάς τους Homo Sapiens, όση είχαμε οι Homo Sapiens με τους Homo Erectus. O υπερανθρωπισμός είναι μια ιδεολογία που έχει σφοδρούς υποστηρικτές και αντιπολιτευόμενους. Οι πρώτοι υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος μπορεί να βελτιώσει αφάνταστα πολύ τον εαυτό και τον πολιτισμό του μέσω της νέας τεχνολογίας. Οι δεύτεροι αξιώνουν ότι έτσι ανοίγει το κουτί της Πανδώρας, αφού στο μέλλον μπορεί να συγκρούονται όχι διαφορετικές κοινωνικές τάξεις αλλά διαφορετικά είδη ανθρώπων μεταξύ τους, με τεράστιες ανισότητες μεταξύ τους. Το σημείο στο οποίο συμφωνούν και οι δυο πλευρές ωστόσο είναι και το σημαντικότερο: ο υπερανθρωπισμός στον 21 ο αιώνα δεν απορρέει από σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Απορρέει από ένα κύμα απτών τεχνολογικών, επιστημονικών και φιλοσοφικών εξελίξεων, που οφείλουμε σοβαρά ν’ αναλύσουμε, καθώς μπορούν είτε να αναβαθμίσουν είτε να ζημιώσουν ανεπίστρεπτα και ανεπίγνωστα πολύ το ανθρώπινο είδος» καταλήγει._
Αλεξάνδρα Γούτα
*Τη φωτογραφία παραχώρησε ο συγγραφέας
