Ταύροι, ταυρομάχοι και σκηνές αρένας, αποτυπώνονται σε μικρά σχέδια στις σελίδες μιας ιδιαίτερης αλληλογραφίας και αποκαλύπτουν τον κοινό θαυμασμό των δύο φίλων που επικοινωνούν μ’ αυτόν τον τρόπο, για τις ταυρομαχίες. Άλλα στοιχεία που συνδέουν τους δύο άνδρες είναι η αγάπη τους για τη Μεσόγειο, η νοσταλγία τους για την πατρίδα, η αλληλεγγύη για τον συναγωνιστή και (συν)εξόριστο συμπατριώτη και οι παρόμοιες πολιτικές τους πεποιθήσεις.
Πρόκειται για την πολύχρονη αλληλογραφία του διάσημου ζωγράφου του 20ού αιώνα Pablo Picasso και του καλού του φίλου, προσωπικού του κουρέα και εξόριστου αντιστασιακού Eugenio Arias. Πάνω σ’ αυτήν βασίζεται η διεθνής έκθεση του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, με τίτλο «Pablo Picasso: Εξορία και Νοσταλγία», που έρχεται στις 12 Ιουλίου στη Θεσσαλονίκη, βγαίνοντας για πρώτη φορά έξω από την Ισπανία.
Σχέδια, χαρακτικά και κεραμικά, προερχόμενα από τις συλλογές του Museo Casa Natal de Picasso στη Μάλαγα -συνδιοργανωτή της έκθεσης, θα βρίσκονται έως τις 10 Νοεμβρίου σε «διάλογο» με έργα από τη συλλογή και το αρχείο Κωστάκη από την περίοδο της Ρωσικής Πρωτοπορίας, που παρουσιάζονται παράλληλα στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, διευρύνοντας έτσι την οπτική για τον μοντερνισμό «αγγίζοντας» και φέρνοντας κοντά τις ευρωπαϊκές ιστορικές πρωτοπορίες.
«Αμέτρητες είναι οι ιστορίες που μπορεί να διηγηθεί κανείς για τον Pablo Picasso. Υπάρχει η αίσθηση ότι δεν έζησε μία, αλλά πολλές και πλήρεις ζωές. Μία από αυτές τις ιστορίες παρουσιάζεται στην έκθεση και είναι η ιστορία της προσωπικής του φιλίας με τον Eugenio Arias, με τον οποίον ο καλλιτέχνης γνωρίστηκε στο Vallauris της Νότιας Γαλλίας, όπου ο Arias είχε διαφύγει ως αριστερός πολιτικός εξόριστος από το καθεστώς του Franco και εργαζόταν ως κουρέας» δηλώνει η καλλιτεχνική διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη Μαρία Τσαντσάνογλου, η οποία έχει και τον συντονισμό της έκθεσης.
Από τότε, ο Arias έγινε προσωπικός κουρέας του Picasso και για 25 χρόνια -ως το θάνατο του Picasso το 1973, συναντιόντουσαν πολύ συχνά, συζητούσαν την πολιτική κατάσταση στην Ισπανία και το μέτωπο της αντίστασης και νοσταλγούσαν την πατρίδα τους παρακολουθώντας τις ειδήσεις για τις ταυρομαχίες. «Ο Picasso ζωντάνευε τις ειδήσεις αυτές ζωγραφίζοντας πάνω στα φύλλα της λαϊκής συντηρητικής εφημερίδας ABC μικρούς κόκκινους ταύρους και ταυρομάχους, συγκροτώντας εν τέλει ένα ιδιαίτερο corpus, που ο Arias φύλαξε και που σήμερα βρίσκεται ως χρησιδάνειο στο Museo Casa Natal Picasso στη Μάλαγα, τη γενέτειρα πόλη του καλλιτέχνη» εξηγεί η κ. Τσαντσάνογλου.
Μέσα από την αλληλογραφία των δύο ανδρών, λοιπόν, φωτίζεται με ένα εξαιρετικά ιδιαίτερο τρόπο η ταραχώδης περίοδος του εμφύλιου πολέμου στην Ισπανία και της μετέπειτα εποχής (1936-1952), όπως οι δεσμοί με τη Γαλλική Αντίσταση και το παράνομο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας. Την επιμέλεια της έκθεσης έχει ο Carlos Ferrer Barrera.
«Η έκθεση “Pablo Picasso: Εξορία και Νοσταλγία” μας προτρέπει να θυμηθούμε τον πολιτικό Picasso, τον καλλιτέχνη που υπήρξε σθεναρός ακτιβιστής εναντίον των πολέμων και του φασισμού πιστεύοντας, όπως έλεγε και ο ίδιος, ότι με τα όπλα του -το σχέδιο και το χρώμα- θα φτάσει όλο και πιο κοντά στην κατανόηση του κόσμου και των ανθρώπων, όλο και πιο κοντά στην απελευθέρωση», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καλλιτεχνική διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη.
Το ιστορικό της αλληλογραφίας των δύο φίλων και η συλλογή ενός μουσείου
Τη δέσμη φύλλων από την ισπανική δεξιά και μοναρχική εφημερίδα ABC, στα οποία ο Picasso είχε παρέμβει με σχέδια και σημάδια στο περιθώριο των χρονικών των ταυρομαχιών, και με χειρόγραφο το επώνυμο «Arias», ως προσφώνηση προς τον παραλήπτη αυτής της ιδιαίτερης αλληλογραφίας, βρήκε η οικογένεια του Eugenio Arias, το 2008, λίγο μετά τον θάνατό του.
Πρόκειται για περισσότερα από 60 φύλλα, απόδειξη της φιλικής αλληλογραφίας μεταξύ δύο οπαδών της ταυρομαχίας, που έλαβε χώρα μεταξύ 1962 και 1968. Περιλαμβάνουν από σημάδια και υπογραμμίσεις για την ανάδειξη ενός άρθρου έως μικρά σχέδια ταύρων, ταυρομάχων, πικαδόρων ή άλλες σκηνές της αρένας, δημιουργώντας ένα είδος καλλιτεχνικής χειρονομίας βασισμένης στον απόλυτο αυθορμητισμό.
Αυτή η συλλογή φυλασσόταν στο σπίτι της οικογένειας των κληρονόμων του κουρέα Arias έως ότου, το 2016, η Madeleine και η Pauline Arias επισκέφτηκαν το Κέντρο Τεκμηρίωσης του Μουσείου στο σπίτι που γεννήθηκε ο Picasso (Museo Casa Natal Picasso) στη Μάλαγα και, το επόμενο έτος, αποφάσισαν να παραχωρήσουν εκεί για φύλαξη ένα σημαντικό corpus από σχέδια, χαρακτικά, εικονογραφημένα βιβλία και άλλο υλικό.
Η συλλογή συνοδευόταν από ένα μοναδικό αντίγραφο του βιβλίου Dibujos y Εscrutons, που έγραψε ο Picasso και εκδόθηκε το 1961 από τον Camilo José Cela, Ισπανό συγγραφέα που τιμήθηκε το 1989 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Αυτό το αντίγραφο επιζωγραφίστηκε από τον Picasso το 1966 ως δώρο γενεθλίων ειδικά για τον φίλο του Eugenio Arias. Ανάμεσα στις σελίδες του υπάρχουν δύο χειρόγραφες σημειώσεις και 35 σελίδες επιζωγραφισμένες με σχέδια, αραβουργήματα και διακοσμητικές πινελιές με μαρκαδόρο. Από αυτά ξεχωρίζει ο εντυπωσιακός Γενειοφόρος άνδρας, μια κλασσική ανδρική μορφή ζωγραφισμένη από τον καλλιτέχνη με κυκλικές χρωματιστές πινελιές που μοιάζουν να ακολουθούν τις τρίχες της γενειάδας. Ένα πολύ κατάλληλο δώρο για τον κουρέα φίλο του. Τα σχέδια αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά έξω από την Ισπανία.
Στη σειρά υπάρχουν επίσης σημαντικά εικονογραφημένα βιβλία όπως το Sueño y mentira de Franco (Το όνειρο και το ψέμα του Φράνκο) (1937), που συμπληρώνεται στην έκθεση και με άλλες εκδόσεις που αντικατοπτρίζουν τη συμμετοχή και την αλληλεγγύη του καλλιτέχνη με τον ισπανικό λαό, καθώς χρησιμοποίησε τα ποιήματά του και τις εικονογραφήσεις για τον αγώνα εναντίον του Ισπανού δικτάτορα Francisco Francο. Με την αντιστασιακή του λογοτεχνία και την εικονογράφηση του βοήθησε γνωστούς αντιστασιακούς και αντιναζιστές ποιητές και συγγραφείς, όπως ο Paul Eluard ή ο Robert Desnos να διαδώσουν την υπόθεση. Για πρώτη φορά δημοσιεύονται στα ελληνικά, σε μετάφραση της Άντρης Μιχαήλ, δύο ποιήματα σουρεαλιστικής γραφής του ίδιου του Picasso.
Η συλλογή ολοκληρώνεται με φωτογραφίες, χαρακτικά και λιθογραφίες από τη συλλογή του Museo Casa Natal Picasso, που ενσωματώνουν και δίνουν μια εικόνα της αγάπης του καλλιτέχνη για τους ταύρους και τον κόσμο της Μεσογείου, έναν παράδεισο που μπόρεσε να ανακτήσει στο Vallauris, στην Κυανή Ακτή της Νότιας Γαλλίας, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο Πικάσο έρχεται από την Ισπανία και η συλλογή Κωστάκη ταξίδεψε στη Μάλαγα
Την ίδια ώρα που ο Πικάσο έρχεται στη Θεσσαλονίκη, από τη Μονή Λαζαριστών έχουν αναχωρήσει 450 έργα της συλλογής Κωστάκη, τα οποία βρίσκονται ήδη στην ισπανική πόλη Μάλαγα, για τη μεγάλη έκθεση, με τίτλο: «Ουτοπία και Πρωτοπορία. Ρωσική τέχνη στη συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης».
«Οι δύο σημαντικές εκθέσεις στη Μάλαγα και τη Θεσσαλονίκη μας δίνουν επίσης τη δυνατότητα να μιλήσουμε και για τις εκλεκτικές συγγένειες της ρωσικής πρωτοπορίας με το έργο του Picasso, συγγένειες συνεργατικές, αισθητικές, ιδεολογικές» καταλήγει η κ. Τσαντσάνογλου.
Η έκθεση αποτελεί μέρος της διεθνούς συνεργασίας του MOMus με τον Δημόσιο Οργανισμό Διοίκησης του Σπιτιού-Μουσείου Pablo Ruiz Picasso και άλλων Μουσειακών και Πολιτιστικών Φορέων της Μάλαγα. Πρόκειται για τη μεγάλη συνεργασία του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης του MOMus για το 2024, στο πλαίσιο κινήσεων δικτύωσης με μουσεία και ιδρύματα του εξωτερικού που έχουν στην κατοχή τους συλλογές ιστορικών ευρωπαϊκών πρωτοποριών.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε το MOMus – Συνημμένο αρχείο με τις λεζάντες
