«Το θέατρο είναι μια από τις πιο αισθησιακές μορφές τέχνης. Χρησιμοποιεί το ανθρώπινο σώμα, τον ιδρώτα, τη δυνατή μουσική και τη συντροφικότητα» δηλώνει ο Λούκας Τβαρκόβσκι και μας καλεί να «χορέψουμε ενάντια στους καιρούς που ζούμε, από τις 13 μέχρι το πρωί της 16ης Ιουνίου κάτω από τον ελληνικό ουρανό».
Μετά τα πρόσφατα sold out του «Rohtko», το νέο μεγάλο όνομα του πολωνικού θεάτρου που εντυπωσιάζει όλη την Ευρώπη, επιστρέφει στη χώρα μας προσκεκλημένος της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με τη νέα του δημιουργία «Respublika». Μια συλλογική rave εμπειρία που θα παρουσιαστεί στο Terra Vibe Park στη Μαλακάσα, από 13 έως 15 Ιουνίου, η οποία περιλαμβάνει θέατρο, μουσική, χορό, περφόρμανς, κινηματογράφο, visual arts, dj set και, ταυτόχρονα, ένα κοινωνικό πείραμα έξι ωρών που μας προβληματίζει ενώ παράλληλα μας λέει με αυθάδεια ότι «η χαρά μετράει».
Από τα δάση της Λιθουανίας στη Μαλακάσα
«Δεν είναι παράσταση, είναι κατάσταση» δηλώνει η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου για το «Respublika», το ολιστικό και υβριδικό θέαμα, που πρωτοπαρουσίασε ο Τβαρκόβσκι το 2020, έχοντας προηγουμένως δοκιμάσει ένα πείραμα διαρκείας. Για σχεδόν έναν χρόνο, εν μέσω πανδημίας και λοκντάουν, ο ίδιος και μια ομάδα είκοσι συντελεστών της παραγωγής, διαφορετικών εθνικοτήτων, φύλων και ηλικιών, απομονώθηκαν σε ένα δάσος της Λιθουανίας. Βάσει αυτής της ουτοπικής κοινοβιακής ιδέας, η συνύπαρξη εξελισσόταν ως ένα κοινωνικό πείραμα με όλους, από κοινού, να φαντάζονται πώς είναι για μια κοινότητα να αποκοπεί από την κοινωνία και τον κανόνα επιβίωσής της σε αυτήν: την εργασία και το βασικό εισόδημα. Διερεύνησαν εναλλακτικές προοπτικές εργασίας που δεν εμπίπτουν στην καθιερωμένη αντίληψη της απασχόλησης των 40 ωρών την εβδομάδα, αλλά σύντομα έγινε εμφανές ότι εκείνα που ενδιέφεραν και ένωναν τους συμμετέχοντες, ανεξάρτητα από τις όποιες διαφορές τους, ήταν ο χορός και η μουσική. Ιδανικά ακούσματα; Η rave και η techno.
«Από τη δεύτερη μέρα της παραμονής μας στο δάσος, όλοι και ο καθένας ξεχωριστά, ρωτούσαν “τι κάνουμε εδώ;”. Θεωρώ πως δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να αναρωτιέσαι. Γι’ αυτό και το Respublika δεν δίνει απαντήσεις, αλλά υπογραμμίζει τα ερωτήματα» τονίζει ο Πολωνός σκηνοθέτης και προσθέτει: «Καταφέραμε να χτίσουμε από το μηδέν μια κοινωνία. Και περάσαμε καλά. Αυτό εκτιμώ πως είναι το μοναδικό καλό αντανακλαστικό επιβίωσης στον χαοτικό κόσμο όπου ζούμε. Σε όσες ιστορικές περιστάσεις έχει επιβληθεί τυραννία, κεντρικός σκοπός των καθεστώτων είναι να ελαχιστοποιήσουν τη χαρά από τις ζωές των πολιτών».
Το πείραμα οδήγησε σε μια σειρά από επίμαχα ερωτήματα: Έχει άραγε κάποια αξία το βίωμα που δεν μπορεί να ποσοτικοποιηθεί και να αξιολογηθεί με χρηματικούς όρους; Αυτός ο φευγαλέος δεσμός μεταξύ χορού, μουσικής και αντίστασης ανταποκρίνεται στους σημερινούς καιρούς; Μπορούν η μουσική και ο χορός να ενδυναμώσουν ένα φοβισμένο και ανήσυχο ανθρώπινο ον με τον τρόπο που το καταφέρνουν οι ιεροτελεστίες; Να κάνουν τους ανθρώπους λιγότερο αβοήθητους; Πιο υπεύθυνους; Ευαίσθητους; Μπορεί η ιδέα της ισοπολιτείας -και όσα αυτή εμπεριέχει- να υπερβεί τις πολιτικές δομές και να αποκτήσει νέο, υπαρξιακό νόημα;
«Το έργο έχει ως βάση του μια κοινότητα που ζει εκτός της οργανωμένης κοινωνίας και δοκιμάζει την ιδέα του καθολικού βασικού εισοδήματος. Βλέπουμε πόσο γρήγορα αλλάζουν τα πάντα και είναι προφανές ότι σύντομα δεν θα υπάρχουν αρκετές θέσεις εργασίας για τους ανθρώπους, οπότε αρχίζεις να σκέφτεσαι, τι θα συμβεί μετά; Ίσως δεν θα χρειάζεται να δουλεύουμε πια; Ωστόσο, γρήγορα συνειδητοποιήσαμε ότι δεν ήταν τόσο απλό. Είναι πολύ πιο πολύπλοκο. Στοχαστήκαμε για τη θέση του ατόμου στον σύγχρονο κόσμο. Λαμβάνουμε συνεχώς αντιφατικά μηνύματα που μας κάνουν να αισθανόμαστε αβοήθητοι και χαμένοι. Γιατί, ό,τι κι αν κάνουμε, είμαστε επιζήμιοι. Στους άλλους, στον πλανήτη. Δεν υπάρχουν καλές επιλογές. Ό,τι κι αν κάνουμε, κάτι βλάπτουμε. Ως απάντηση, μια ομάδα ανθρώπων άρχισε να ξεσαλώνει ως έναν τρόπο αντίστασης στην απελπιστική κατάσταση. Μπορεί να ακούγεται παράλογο, όμως, από την άλλη πλευρά, τι μπορούμε να κάνουμε;» σημειώνει ο Τβαρκόβσκι.
Ενα ουτοπικό μέλλον του θεάτρου και της κοινωνίας
Στα σαράντα ένα του χρόνια, ο επί δεκαετίας συνεργάτης του Κρίστιαν Λούπα και πλέον ο πιο ανερχόμενος Ευρωπαίος σκηνοθέτης διεθνώς διευρύνει τα όρια της τεχνολογίας και των νέων μέσων στην παραστασιακή συνθήκη, έλκοντας το ύφος των σκηνοθεσιών του από το είδος του mockumentary, κατασκευάζει δηλαδή έργα τέχνης που, ενώ δεν συνέβησαν ποτέ, ο ίδιος τα προσεγγίζει σαν πραγματικά συμβάντα. Ένα τέτοιο mockumentary είναι και το «Respublika»: οικοδομεί σε παρόντα χρόνο ένα ουτοπικό μέλλον του θεάτρου και της κοινωνίας.
«Ζούμε σε έναν κόσμο εικόνων, επικοινωνούμε μέσω εικόνων και είμαστε μονίμως συνδεδεμένοι. Ως εκ τούτου, στο θέατρο αναζητούμε διαρκώς νέους τρόπους για να αφηγηθούμε ιστορίες. Προσπαθούμε να μάθουμε και να καταλάβουμε πώς σκέφτεται και βλέπει τον κόσμο το σύγχρονο άτομο. Γινόμαστε όλο και περισσότερο διαδικτυωμένοι, δεν αποσυνδεόμαστε ποτέ: συχνά, μάλιστα, κοιτάμε δύο διαφορετικές οθόνες ταυτόχρονα. Αυτό αλλάζει την αντίληψή μας, το μυαλό μας λειτουργεί διαφορετικά. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που αναζητώ την υπέρβαση, τόσο σε αυτή την παράσταση όσο και σε άλλα έργα μου. Και τη βρίσκω στις υποκουλτούρες του rave και στο ίδιο το rave. Έτσι, αν θέλουμε να ασχοληθούμε με τέτοια θέματα, χρειαζόμαστε νέες μορφές θεάτρου για να το κάνουμε. Το θέατρο είναι μια εμπειρία. Στόχος μας είναι να δουλεύουμε με τις αισθήσεις, ακόμα και με ριζοσπαστικούς ή επώδυνους τρόπους, καθώς το θέμα είναι πάντα η εμπειρία» αναφέρει ο δημιουργός.
Επιστροφή στη φύση
Η παράσταση, που έχει ήδη διαπρέψει στις ευρωπαϊκές σκηνές, παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε εξωτερικό χώρο, εκεί από όπου όλα ξεκίνησαν, στη φύση. Ο Λούκας Τβαρκόβσκι μας καλεί σε ένα θέαμα-οικοδόμημα «μιας άλλης, πιο δίκαιης κοινωνίας» και, συνάμα, σε ένα εξάωρο rave party, με δυνατή μουσική, μπαρ, μια σάουνα αλλά και ένα ησυχαστήριο. Ο Πολωνός σκηνοθέτης εξηγεί πως δεν υπάρχει οδηγός επιβίωσης γι’ αυτή την εμπειρία, παρά η προτροπή να «πάρεις το χρόνο σου και να ζήσεις ελεύθερα».
Οι θεατές είναι απολύτως ελεύθεροι: μπορούν να παρακολουθήσουν τα πάντα από μια θέση ή να περιπλανώνται διαρκώς στις εγκαταστάσεις του έργου. Μπορούν να μπουν στα διάφορα δωμάτια του σκηνικού με τους ερμηνευτές -ακόμη και να γευματίσουν μαζί τους-, να παρακολουθήσουν τις δράσεις με τη σειρά που οι ίδιοι θα αποφασίσουν, να μείνουν και τις έξι ώρες, να φύγουν όποτε θελήσουν και να επιστρέψουν πιο αργά, όπως βέβαια και να χορέψουν κάθε φορά που ο dj θα παίρνει θέση στα decks.
Για τον ίδιο, το rave είναι μια δήλωση. «Η rave κουλτούρα χτίζει προσωρινές αυτόνομες ζώνες όπου νιώθεις ελεύθερος. Είναι σαν να ξεφεύγεις από τον ρασιοναλιστικό τρόπο σκέψης. Είναι εγγενώς αντικαπιταλιστικό. Απαιτεί χρόνο. Είσαι με άλλους, αλλά θα μπορούσες να είσαι και μόνος σου. Μπορείς να είσαι αυτό που είσαι και αυτό που θέλεις να είσαι. Το να χορεύεις για τόση ώρα είναι, κατά μία έννοια, αντιπαραγωγικό. Δεν καταφέρνεις τίποτα επί ώρες. Αλλά σήμερα, που πολλοί άνθρωποι φοβούνται μήπως είναι αντιπαραγωγικοί, η διάρκεια του “Respublika” είναι επίσης μια δήλωση: “Το αξίζω, το χρειάζομαι και τα υπόλοιπα δεν έχουν σημασία”».
Ν.Μπακοπούλου
