«Θα ήθελα να αφιερώσουμε την άρια από την τρίτη σουίτα του Μπαχ, που θα παίξουμε τώρα, στον Πέτρο Θέμελη για να τον ευχαριστήσουμε για το αριστούργημα αυτό που ανέδειξε στην αρχαία Μεσσήνη με πολλή αγάπη, υπομονή και ελπίδα, εμπιστευόμενος πάντοτε τη σημαντική κληρονομιά που μάς άφησαν οι πρόγονοί μας για να μας εμπνέουν, να μας καθοδηγούν και να μας στηρίζουν στις μεγάλες και στις δύσκολες στιγμές».
Αυτά είπε, φανερά συγκινημένος, πριν το τελευταίο ανκόρ ο Λεωνίδας Καβάκος, απευθυνόμενος στο κοινό που χειροκροτούσε ενθουσιασμένο, στη συναυλία, που διοργάνωσε το βράδυ της Πέμπτης 11 Ιουλίου με μεγάλη επιτυχία το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο Εκκλησιαστήριο του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Μεσσήνης, για να τιμήσει την μνήμη του σπουδαίου αρχαιολόγου (1936-2023).
Όπως εξήγησε ο διεθνής σταρ του βιολιού, ο Πέτρος Θέμελης τον είχε προσκαλέσει εκεί πριν από αρκετά χρόνια για να διοργανώσουν μια συναυλία, η οποία παρόλο που δεν κατάφερε να πραγματοποιηθεί, υπήρξε η αφορμή ώστε να αναπτύξουν μια πολύ όμορφη σχέση φιλίας και αγάπης. «Δυστυχώς δεν μπόρεσε να δει τη σημερινή συναυλία. Το έργο αυτό, αν το ακούει, είναι για εκείνον», ανέφερε ο Λεωνίδας Καβάκος.
Όσοι βρεθήκαμε σε αυτό τον μοναδικό χώρο πολιτισμού, είχαμε την σπάνια ευκαιρία να βιώσουμε μία μυσταγωγική εμπειρία παρακολουθώντας τον διεθνούς φήμης πολυβραβευμένο βιολονίστα και το Apollωn Ensemble, ένα σχήμα κορυφαίων Ελλήνων μουσικών της νέας γενιάς (Noé Inui-βιολί, Αλέξανδρος Σακαρέλλος-βιολί, Ηλίας Λιβιεράτος-βιόλα, Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν-βιολοντσέλο, Μιχάλης Σέμσης-κοντραμπάσο, Ιάσων Μαρμαράς-τσέμπαλο), που ο ίδιος συγκρότησε, να ερμηνεύουν τα κοντσέρτα για βιολί του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, δημιουργώντας έναν συναρπαστικό διάλογο ανάμεσα στην αρχαιοελληνική αισθητική και στην αρμονία και τον ρυθμό της κλασικής μουσικής.
Μάλιστα, με πρωτοβουλία του Μεγάρου η συναυλία βιντεοσκοπήθηκε από την UNITEL- την μεγαλύτερη διεθνώς εταιρεία παραγωγής ταινιών κλασικής μουσικής, και έτσι θα μπορούν σε λίγο καιρό να την παρακολουθήσουν άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο, ενώ προγραμματίζεται να γίνει και ειδική προβολή στο Μέγαρο την ερχόμενη σεζόν.
«Η μουσική του Μπαχ είναι εφάμιλλη των αρχαίων μνημείων»
Τα τέσσερα κοντσέρτα για βιολί που ακούστηκαν στην αρχαία Μεσσήνη γράφτηκαν από τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ κατά το πρώτο μισό του 18ου αιώνα και συνδυάζουν, με αριστοτεχνικό τρόπο, το γερμανικό και το ιταλικό ύφος. Μάλιστα, περιλαμβάνονται και στο νέο CD του Λεωνίδα Καβάκου και του Apollωn Ensemble, το οποίο ηχογραφήθηκε στο Μέγαρο τον Σεπτέμβριο του 2023 για την Sony.
Μία ημέρα πριν από τη συναυλία στην αρχαία Μεσσήνη, ο Λεωνίδας Καβάκος και οι μουσικοί του Apollωn Ensemble έκαναν ένα διάλειμμα από τις πρόβες και μίλησαν στους Έλληνες δημοσιογράφους. Σε ερώτηση γιατί επέλεξαν τα συγκεκριμένα έργα, ο Λ. Καβάκος ανέφερε: «Θεωρώ ότι η μουσική του Μπαχ είναι πολύ κοντά στο αρχαιοελληνικό πνεύμα των μεγάλων φιλοσόφων. Επίσης είναι μια μουσική που παρόλο που γράφτηκε τον 18ο αιώνα έχει αγκαλιάσει, κατά την άποψη μου, όλους τους μεταγενέστερους τρόπους έκφρασης. Αν πούμε ότι ο Μπαχ ήταν παραγωγικότατος θα τον υποτιμήσουμε. Γιατί ήταν υπεράνθρωπο αυτό που έκανε τότε, αν αναλογιστούμε τον αριθμό των έργων που συνέθεσε και ερμήνευσε. Ήταν ένας καλλιτέχνης που δεν είχε όρια. Η μουσική του συνδυάζει τον αυθορμητισμό της ελεύθερης έκφρασης μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, με την απόλυτη μαθηματική κατανομή του υλικού το οποίο χρησιμοποιεί κάθε φορά και την οργάνωση του σε μία συμμετρία η οποία είναι εφάμιλλη των αρχαίων μνημείων».
«Το Apollωn Ensemble είναι το καλλιτεχνικό μου παιδί»
Όταν ο πρόεδρος του Μεγάρου Νίκος Πιμπλής και ο καλλιτεχνικός διευθυντής Γιάννης Βακαρέλης πρότειναν στον Λεωνίδα Καβάκο να κάνουν αυτή τη συναυλία στην αρχαία Μεσσήνη, ο ίδιος σκέφτηκε ότι θα ήταν ωραίο να είναι μαζί με Έλληνες συναδέλφους. «Θεωρώ το Apollωn Ensemble το καλλιτεχνικό μου παιδί. ‘Αλλους τους ξέρω από μικρά παιδιά, άλλους τους γνώρισα αργότερα. Πέρα από εξαιρετικοί μουσικοί είναι και εξαιρετικοί άνθρωποι και οι εμπειρίες που έχουμε ζήσει μέχρι στιγμής μαζί είναι μοναδικές. Αυτοί είναι το νέο αίμα και ανεβάζουν συνεχώς το επίπεδο των Ελλήνων μουσικών διεθνώς γι’ αυτό και αξίζουν να έχουν τη στήριξη όλων μας» τόνισε.
Όπως παραδέχτηκε, εκείνοι τον ενέπνευσαν να φτιάξει αυτό το σύνολο και όταν ωρίμασαν οι συνθήκες έκαναν δοκιμαστικά την πρώτη τους συναυλία πριν από τρία χρόνια στο Ηρώδειο. «Είναι κάτι που νομίζω δεν έχει ξαναγίνει, να παρουσιάζεται αυτή η μουσική από ένα τόσο μικρό σύνολο, δίνοντας μια πολύ διαφορετική διάσταση στο άκουσμα και στην προσέγγιση της ερμηνείας αυτών των έργων».
Σε ερώτηση σχετική με το αν το Apollωn Ensemble, που ήδη διαγράφει μία λαμπρή καριέρα στο εξωτερικό, είναι μια ανοιχτή δομή στην οποία θα μπορούσαν στο μέλλον να ενταχθούν και άλλοι μουσικοί, ο διάσημος βιολονίστας απάντησε ότι υπάρχει θέμα, γιατί ισχύει ένας νόμος στην Ελλάδα ο οποίος απαγορεύει να συμμετέχουν μουσικοί από ορχήστρες σε σύνολα τα οποία είναι παραπάνω από 12 άτομα.
«Αυτός ο περίφημος νόμος της μονοθεσίας πρέπει να επινοήθηκε τη δεκαετία του ‘90 και αυτή τη στιγμή αποτελεί τροχοπέδη στο μουσικό γίγνεσθαι της χώρας. Διότι οι πιο επιφανείς μουσικοί δεν έχουν τη δυνατότητα να φτιάξουν κάτι πιο ευέλικτο από μια μεγάλη ορχήστρα. Ή θα πάνε εκεί που τους πάει η μεγάλη ορχήστρα ή θα κάνουν ατομικό ρεσιτάλ. Στη Γερμανία για παράδειγμα, οι μουσικοί μπορούν να πάνε να παίξουν ως έκτακτοι προσκεκλημένοι σε μία- δύο συναυλίες μιας άλλης ορχήστρας και αυτό θεωρείται καλό διότι έχεις την ευκαιρία να ακούσεις καλύτερα τον εαυτό σου όταν είσαι σε ένα σύνολο το οποίο δεν έχεις συνηθίσει και παράλληλα διευρύνεται και η επικοινωνία μεταξύ της μουσικής κοινότητας. Εγώ θα ήθελα το Apollωn Ensemble να είναι ένα σύνολο το οποίο θα έχει την ευελιξία να προσκαλέσει περισσότερους μουσικούς έτσι ώστε να διευρύνει και το ρεπερτόριο του. Αυτή τη στιγμή, αν φέρουμε 4-5 πνευστά, έχουμε φτάσει ήδη στο όριο και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο. Ελπίζω αυτός ο νόμος ν’ αλλάξει σύντομα», δήλωσε.
«Ο Καβάκος είναι πάνω απ’ όλα δάσκαλος»
Οι μουσικοί του Apollωn Ensemble, Noé Inui, Αλέξανδρος Σακαρέλλος, Ηλίας Λιβιεράτος, Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν, Μιχάλης Σέμσης, Ιάσων Μαρμαράς, τόνισαν ότι ο Λ. Καβάκος είναι τεράστιο ίνδαλμα και πηγή έμπνευσης για την πορεία τους.
«Μπορεί να είναι τρομερά τελειομανής αλλά είναι και πάρα πολύ ευγενής. Είναι συνεργάτης μας και όχι κάποιος ανώτερος που μας δίνει εντολές. Ρωτάει πάντα τη γνώμη μας και υπάρχει ωραία χημεία μεταξύ μας. Αυτά τα δύο χρόνια ήταν για εμάς ένα τεράστιο μάθημα γιατί ο Λεωνίδας είναι προπαντός δάσκαλος. Η εξέλιξη μας και αυτά που μάθαμε από εκείνον μέσα σε αυτό το διάστημα είναι πολύ σημαντικά και ελπίζω να συνεχίσουμε να πορευόμαστε στον ίδιο δρόμο» ανέφεραν.
Ο Καβάκος από την πλευρά του, τόνισε ότι η σημαντικότερη αρετή ενός δασκάλου είναι «να εξάρει την ατομικότητα του μαθητή. Να τον βοηθήσει δηλαδή να βρει τον εαυτό του μέσα από αυτό που κάνει και όχι να του επιβάλλει τη δική του τη σχολή. Το σημαντικότερο είναι να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να βοηθήσουμε τη νέα γενιά να ανοίξει τα φτερά της».
‘Ανοιγμα του Μεγάρου εκτός Αθηνών
«Είχαμε από καιρό σχεδιάσει, με τον Πέτρο Θέμελη, να παρουσιάζουμε εκδηλώσεις του Μεγάρου στην αρχαία Μεσσήνη. Η περσινή, πρώτη, δυστυχώς δεν πραγματοποιήθηκε για λόγους ανεξάρτητους της θελήσεώς μας. Επειδή δεν πρόλαβε να απολαύσει τη φετινή, την αφιερώνουμε με εκτίμηση, αγάπη και σεβασμό στην μνήμη του» δήλωσε ο πρόεδρος του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Νίκος Πιμπλής.
«Το Μέγαρο, παρά τα όσα πέρασε», είπε, «συνεχίζει να συνεργάζεται με έναν κύκλο ανθρώπων που ενδιαφέρονται και κρατάνε ζωντανό το νήμα της ιστορίας. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει και ο Πέτρος Θέμελης και η συνεργασία με το Διάζωμα και τον Σταύρο Μπένο. Η αρχαία Μεσσήνη, όραμα και στόχος ζωής για τον Θέμελη, τοπόσημο για την Πελοπόννησο και όλη την Ελλάδα, σημαντικός χώρος ανασκαφών και ανακαλύψεων, συνεχίζει την πολιτιστική της ακτινοβολία. Η συναυλία αυτή ήταν το πρώτο βήμα για να συμβάλουμε στο να κρατηθεί ζωντανός αυτός ο χώρος. Μας ενδιαφέρει να κάνουμε ένα άνοιγμα του Μεγάρου εκτός Αθηνών και φιλοδοξούμε να συνεχίσουμε να παρουσιάζουμε στον μοναδικό αυτό αρχαιολογικό χώρο υψηλού επιπέδου εκδηλώσεις και στο μέλλον».
Ένα περίοπτο έργο τέχνης
«Μέσα από το έργο του θα είναι πάντα παρών» είπε ο Λεωνίδας Καβάκος για τον Πέτρο Θέμελη. Ενώ αναφορικά με την μαγνητοσκόπηση της συναυλίας από την UNITEL, σημείωσε ότι είναι ένας τρόπος να προβληθεί διεθνώς η αρχαία Μεσσήνη και η Ελλάδα. «Τα μνημεία αυτά δεν είναι δικά μας, είναι πανανθρώπινα. Το γεγονός ότι βρίσκονται στην χώρα μας είναι για εμάς μία επιπλέον ευθύνη, να τα προσέχουμε και να τα αξιοποιούμε με την κάλλιστη έννοια του όρου, όπου και όπως μπορούμε» πρόσθεσε.
Ο σπουδαίος αρχαιολόγος είχε εστιάσει επί δεκαετίες το ερευνητικό ενδιαφέρον του στην ανάδειξη της πόλης της αρχαίας Μεσσήνης, η οποία αποτελεί σήμερα έναν από τους μεγαλύτερους ενιαίους αρχαιολογικούς χώρους της Ευρώπης, αν όχι του κόσμου. Όπως γράφει σε σημείωμά του: «Η αρχαία Μεσσήνη, πέρα από τις ποικίλες μορφές, υποστάσεις και λειτουργίες της, αποτελεί αυτή καθεαυτή μια τρισδιάστατη δημιουργία που συνομιλεί με το φυσικό περιβάλλον και το παγκόσμιο κοινό που την επισκέπτεται. Ένα περίοπτο έργο τέχνης, μια εξελισσόμενη δημιουργία που συγκροτείται από τα διάσπαρτα μέλη του, αναδύεται σταδιακά μέσα από βαθιές στρώσεις χωμάτων των σκοτεινών αιώνων, ζει στο παρόν μια δεύτερη ζωή που προοιωνίζεται αιώνια».
Νάντια Μπακοπούλου
Photo credit: Χάρης Ακριβιάδης
