* Του Βασίλη Πια
Το πρωινό της 12ης Αυγούστου 1944, καθώς ένας σχηματισμός αμερικάνικων καταδιωκτικών λούζονταν στο φως, πετώντας πάνω από τη Γαλλική Ριβιέρα, ο «Νο 1» έδινε το σύνθημα της επίθεσης. Τα μονοκινητήρια «P-51 Mustang», βούτηξαν προς τους στόχους τους, σ’ ένα ανελέητο «ground strafing» 1 γερμανικών θέσεων ραντάρ, στο λιμάνι της Τουλόν, όταν ο «Νο 16» άρχιζε να βλέπει τις βελόνες των οργάνων «να δουλεύουν στο κόκκινο».
«Να πάρει!», ψέλλισε. Το «Μάσταγκ», ό,τι καλύτερο είχε να προσφέρει μέχρι τότε «ο θείος Σαμ», στους ουρανούς πάνω από την Ευρώπη του Χίτλερ, είχε πάρει φωτιά! Ο Αλεξάντερ Τζέφερσον, ένας Αφροαμερικανός πιλότος δίωξης, και απόγονος σκλάβων από το Ντιτρόιτ του Μίσιγκαν, που εδώ και μήνες πολεμούσε (και) για την ελευθερία των λευκών αφεντάδων του, τώρα, τραβώντας τη «μπίλια», πέταξε την καλύπτρα του αεροπλάνου του μακριά. Χωρίς να διστάσει, πίεσε την πόρπη, που τον κρατούσε σφιχτά στο κάθισμά του, και ελεύθερος πλέον όρμησε στο κενό. Είχε ξεφύγει με το αλεξίπτωτο από τον θανάσιμο εναγκαλισμό με το αεροπλάνο του, που μ’ ένα δαιμονισμένο πάταγο έσκασε στην ακτή.
«Και φυσικά, όπως λέω στους νέους», θα πει το 2010, «από τους εννέα μήνες εκπαίδευσης, δεν έχετε ούτε ένα λεπτό (για να μάθετε) το πώς να βγείτε από ένα αεροπλάνο. Ενστικτωδώς σήμερα, λέω, τραβάτε πίσω το ‘’μπαστούνι’’ για να πάρετε λίγο ύψος, γιατί ξέρω ότι είμαι πολύ χαμηλά για να σωθώ».2
Ποιος ήταν πραγματικά ο Αλεξάντερ Τζέφερσον, που βλέπουμε στην τηλεοπτική σειρά «Masters of the Air», που περιγράφει τη δράση των αμερικανών αεροπόρων του «αιματοβαμμένου» 100ου Σμήνους Βομβαρδισμού, στις πιο παράτολμες, ανηλεείς, και θανατηφόρες αποστολές πάνω από την ναζιστική Γερμανία;
Θέλησε ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, o Τομ Χανκς, και ο Γκάρι Γκέτζμαν που υπογράφουν την παραγωγή ν’ αποτυπώσουν την πραγματική του ιστορία, ως αμερικανού πολίτη «δεύτερης κατηγορίας», που αναμετρήθηκε με τους άσους της Λουφτβάφε στις τελευταίες φάσεις του πολέμου;
Το 1943 οι Γερμανοί υποχωρούν σε όλα τα μέτωπα. Στην Ανατολή μετά την πτώση του Στάλινγκραντ, ο Κόκκινος Στρατός προελαύνει στην Ουκρανία, ενώ στη Δύση οι συμμαχικές δυνάμεις αποβιβάζονται στη Σικελία. Ο Χίτλερ επινοεί την ιδέα του «Φρουρίου Ευρώπη», μιας και ο πόλεμος πρόκειται να ενταθεί αργά αλλά μεθοδικά προς το εσωτερικό. Μόνο που αυτό το φρούριο «είναι χωρίς στέγη», σύμφωνα με τα λόγια του Αμερικανού προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ. 3
Στις 27 Ιανουαρίου 1943, βομβαρδιστικά του 8ου Αεροπορικού Στόλου των ΗΠΑ απογειώνονται από την Αγγλία για την πρώτη επιδρομή ημέρας εναντίον γερμανικών στόχων – παρά τις επιφυλάξεις του Βρετανού Πρωθυπουργού Ουίνστον Τσώρτσιλ. Για τα επόμενα δυο και πλέον χρόνια οι Αμερικανοί «θα έρχονται στο Γ’ Ράιχ το πρωί, ενώ οι Βρετανοί το βράδυ», μια διαπίστωση για τον επί εικοσιτετραώρου βάσης στρατηγικό βομβαρδισμό της Γερμανίας. Τ’ αμερικανικά πληρώματα πολύ πιο ξεκούραστα από τ’ αντίστοιχα βρετανικά, ρίχθηκαν στη μάχη εκείνη τη χρονιά χωρίς καθόλου εμπειρία, βορά στα καταδιωκτικά της Λουφτβάφε. Όπως αναφέρει ο βετεράνος αεροπόρος Τζον Λακαντού, «δεν ήμασταν επαγγελματίες, αλλά ερασιτέχνες». 4 Πετούσαν με τα τετρακινητήρια «Β-17», που ήταν εξαιρετικά δυνατά και αξιόπιστα αεροσκάφη με το προσωνύμιο «ιπτάμενα φρούρια», λόγω του αριθμού των πολυβόλων που διέθεταν. Παρόλα αυτά ο πονοκέφαλος της αμερικανικής διοίκησης ήταν τα καταδιωκτικά που (δεν) τα συνόδευαν. Μέχρι τότε δεν υπήρχαν κατάλληλα αεροσκάφη συνοδείας με ακτίνα δράσης όμοιας με των βομβαρδιστικών, και καθώς ο αεροπορικός πόλεμος πάνω από την Ευρώπη πλησίαζε όλο και πιο βαθειά στο εσωτερικό της Γερμανίας, τα «Β-17» έφταναν ασυνόδευτα πάνω από τους στόχους τους.
Τον Ιούλιο του 1943, ογδόντα-οκτώ «Β-17» δεν επέστρεψαν και εννιακόσιοι αεροπόροι σκοτώθηκαν, ανάμεσά τους κάποιοι τραυματίστηκαν ή πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Το 100ο Σμήνος Βομβαρδισμού που αναφέρεται στο «Masters of the Air», σε μια μόνο επιδρομή έχασε και τα δώδεκα αεροσκάφη του. Τον Οκτώβριο του 1943 εκατό «Β-17» χάθηκαν μέσα σε τρεις ημέρες. Η 14η Οκτωβρίου ήταν η «Μαύρη Πέμπτη» για τον 8ο Αεροπορικό Στόλο των ΗΠΑ, καθώς εξήντα-πέντε βομβαρδιστικά δεν επέστρεψαν από μια και μόνο αποστολή και μαζί 594 αεροπόροι
Οι Αφροαμερικανοί αεροπόροι βγαίνουν στο προσκήνιο
Παρόλο που ο θεσμός της δουλείας καταργήθηκε επίσημα στις ΗΠΑ το 1865, οι Αφροαμερικανοί στα πλαίσια των μειωμένων δικαιωμάτων τους, δεν είχαν πρόσβαση καθολικά στην εκπαίδευση. Λίγα χρόνια πριν, το 1853, η δασκάλα Μάργκαρετ Ντάγκλας από τη Βιρτζίνια, είχε τιμωρηθεί με φυλάκιση ενός μηνός επειδή δίδασκε γραφή και ανάγνωση σε «ελεύθερα» παιδιά Αφροαμερικανών.
Το 1940 όταν ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ επανεξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ, υποσχέθηκε να επιτρέψει σε Αφροαμερικανούς να εκπαιδευτούν ως μάχιμοι πιλότοι. Το Υπουργείο Άμυνας έκανε πράξη την επιθυμία του την επόμενη χρονιά. 5
Μετά την επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ, τον Δεκέμβριο του 1941, και την είσοδο της Αμερικής στον πόλεμο, η ανάγκη για ετοιμοπόλεμους μάχιμους πιλότους αυξήθηκε δραματικά. Δεκάδες εκατοντάδες νέοι Αμερικανοί συνέρεαν στα στρατολογικά γραφεία για κατάταξη. Όμως η Αεροπορία του Ναυτικού των ΗΠΑ αρνούνταν να δεχτεί στις τάξεις της Αφροαμερικανούς που ήθελαν να εκπαιδευτούν ως πιλότοι, βάσει ενός παλαιότερου (εσωτερικού) κανονισμού που ήθελε τους «έγχρωμους» Αμερικανούς να προσφέρουν λιγότερο μάχιμες υπηρεσίες στο Ναυτικό. Εκείνη την εποχή η αμερικάνικη πολεμική αεροπορία δεν ήταν ξεχωριστός κλάδος των ενόπλων δυνάμεων. Συνεπώς η μοναδική ευκαιρία για έναν Αφροαμερικανό «να κυνηγήσει τ’ όνειρό του», και να γίνει πολεμικός πιλότος, ήταν η Αεροπορία Στρατού.
Ο θρύλος των «Tuskegee Airmen»
Η Τασκίγκι, μια πόλη της Αλαμπάμα των ΗΠΑ, αποτέλεσε τη «Μέκκα» για την εκπαίδευση όλων των Αφροαμερικανών πιλότων της Αεροπορίας Στρατού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι καλές καιρικές συνθήκες της περιοχής, και το αεροδρόμιο στις εγκαταστάσεις του οποίου εκπαιδεύονταν ήδη Αφροαμερικανοί πιλότοι για να λάβουν πολιτικό δίπλωμα ήταν ο κυριότερος λόγος που επιλέχθηκε ο χώρος αυτός.
Οι πρώτοι μαθητές της σχολής άρχισαν να εκπαιδεύονται εκεί τον Ιούλιο του 1941, και ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους εννιά μήνες αργότερα.
Από το 1942 μέχρι και το 1946, εννιακόσιοι ενενήντα δύο Αφροαμερικανοί πήραν μέρος μ’ επιτυχία στο πρόγραμμα, και ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί της Αεροπορίας Στρατού. Προέρχονταν από κάθε τμήμα της χώρας, αλλά στην πλειοψηφία τους από τη Ν. Υόρκη, την Ουάσινγκτον, το Σικάγο και το Ντιτρόιτ. Πολλοί ήταν σπουδαστές ή είχαν αποφοιτήσει από κάποιο κολλέγιο με υψηλό αίσθημα καθήκοντος. Συνολικά οι μισοί από τους επιτυχόντες θα λάμβαναν μέρος στις αεροπορικές επιχειρήσεις πάνω από την Γερμανία, και τη Μεσόγειο. 6
Πολέμησαν με την πρώτη αμιγώς αφροαμερικανική 99η Μοίρα Διώξεως και το 332ο Σμήνος. Η 99η έδρασε στη Β. Αφρική, τη Σικελία, και την Ιταλία από τον Απρίλιο του 1943 μέχρι τον Ιούλιο του 1944, και στη συνέχεια οι πιλότοι της τοποθετήθηκαν στο 332ο (Αφροαμερικανικό) Σμήνος Διώξεως του 15ου Αεροπορικού Στόλου. Το 332ο Σμήνος, που παρουσιάζεται στη σειρά «Masters of the Air» συνόδευε τα βομβαρδιστικά «Β-17», και αποτελείτο από την 100η, 301η και 302η Μοίρα Διώξεως. Τον Ιούλιο του 1944 ρίχτηκε στη μάχη το αμερικάνικο «P-51 Mustang», ένα από τα καλύτερα καταδιωκτικά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού μπορούσε να πετά γρηγορότερα και σε μεγαλύτερη ακτίνα απ’ οποιοδήποτε συμμαχικό καταδιωκτικό, όχι όμως και από τα γερμανικά αεριωθούμενα, που εμφανίστηκαν πολύ αργά στο τέλος του πολέμου.
Συνολικά 14.632 Αφροαμερικανοί εντάχθηκαν στην Αεροπορία Στρατού των ΗΠΑ στη διάρκεια του πολέμου, ανάμεσα στους οποίους ήταν όχι μόνο πιλότοι, αλλά και βομβαρδιστές, πολυβολητές, ναυτίλοι, μηχανικοί εδάφους κ.α.
Πέρα από τον κίνδυνο κάθε αποστολής, είχαν ν’ αντιμετωπίσουν τον ρατσισμό και την προκατάληψη.
Όπως αναφέρει ο Ντάνιελ Χόλμαν, ερευνητής του ιστορικού τμήματος της USAF, «οι αεροπόροι της Τασκίγκι αντιμετώπισαν δύο εχθρούς, τους Ναζί στο εξωτερικό και τον ρατσισμό στην πατρίδα, και πολέμησαν πραγματικά για να είναι οι άλλοι ελεύθεροι». 7
Πέταξαν σε περισσότερες από 1500 αποστολές, πραγματοποιώντας 15.000 εξόδους μεταξύ Μαΐου 1943 και Ιουνίου 1945, καταστρέφοντας 261 εχθρικά αεροσκάφη.
«Όλα δουλεύουν στο κόκκινο…»
Τι να σκεφτόταν άραγε ο Αλεξάντερ Τζέφερσον εκείνο το πρωινό του Αυγούστου του 1944, καθώς ο λευκός μεταξένιος θόλος του αλεξιπτώτου του φούσκωνε μεγαλόπρεπα στον ουρανό, ενώ εκείνος κρεμόταν από κάτω σαν μια πάνινη κούκλα; Μόλις τα πόδια του ακούμπησαν μ’ ένα τράνταγμα στη γη, δυο άνδρες όρμησαν πάνω του.
Όπως ο ίδιος ανέφερε σε συνέντευξη το 2010 8 «απογειωθήκαμε το πρωί (της 12ης Αυγούστου), από την αεροπορική βάση Ραμιτέλι στην Ιταλία, περάσαμε από τον Κόλπο του Τάραντα στη Μεσόγειο Θάλασσα, μετά στην Κορσική, έξω στο Κάπρι και στρίψαμε στην ακτή της νότιας Γαλλίας. Πετούσαμε περίπου στα δεκαπέντε χιλιάδες πόδια, τέσσερις σχηματισμοί των τεσσάρων αεροπλάνων, ο ένας πίσω από τον άλλο. Τα πρώτα παιδιά στρίβουν στα δεκαπέντε χιλιάδες πόδια, προσπάθησαν να πάρουν λίγη ταχύτητα, έπρεπε ν’ αρχίσουν να πολυβολούν με τα ‘’πενηντάρια’’ τους…, πάτησαν τη σκανδάλη…, παρεμπιπτόντως δεν καταλάβαμε τι ήταν το ραντάρ…, δεν ξέραμε τι ήταν το ραντάρ. Είπαν απλά κάποια κτίρια με μερικούς μεγάλους πύργους, περνάς και τους πυροβολείς, αυτό είναι».
[…] «Τα τέσσερα πρώτα παιδιά μπαίνουν, και όταν στρίβουν, όλη η πλευρά του γκρεμού γίνεται κόκκινη με μικρές μαύρες, κόκκινες κηλίδες, από αντιαεροπορικά των 37 χλστ. Τα πρώτα τέσσερα παιδιά περνούν, τα δεύτερα περνούν, τα τρίτα περνούν και οι τελευταίοι απ’ όλους, και όταν στρίβουμε, μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαμε πάει τόσο μακριά στο λιμάνι, όταν στρίβουμε μέσα πρέπει να δώσουμε όλη την ισχύ για να προλάβουμε.
[…] «Όλα δουλεύουν στο κόκκινο. Πίεση λαδιού, θερμότητα, αντί να τρέχω στις 1700 ή 1800 σ.α.λ., χτυπάω 2600 και 2700 σ.α.λ. προσπαθώντας να καλύψω τη διαφορά. Η βελόνα αναπηδά στο κόκκινο, και μέχρι να φτάσουμε είδα το νούμερο δύο, που είναι ο Ντάνι (Ρόμπερτ Τ. Ντάνιελς), χτυπήθηκε περίπου χίλια μέτρα μακριά, ήταν μια μικρή μαύρη κηλίδα, και με την άκρη του ματιού μου τον βλέπω να φεύγει στο πλάι. Και συγκεντρώνομαι στο να στοχεύσω έναν στόχο, μεγάλους πύργους, και καθώς μπαίνω, αρχίζω να πατάω τη σκανδάλη, και καθώς πολυβολώ, πηγαίνοντας ακριβώς απέναντι από την κορυφή του στόχου, ω, διάολε, ψηλά δέντρα…μπουμ, κοιτάζω πάνω, υπάρχει μια τρύπα ακριβώς στην κορυφή της καλύπτρας. Είπα, ‘’Να πάρει’’, και φλόγες ξεπήδησαν από το πάτωμα».
[…] «Χτύπησα την πόρπη και βγήκα. Θυμάμαι την ουρά (του αεροπλάνου), που περνούσε και τράβηξα το δαχτυλίδι ‘’D‘’. Θυμάμαι να το κοιτάζω, μπουμ, το αλεξίπτωτο άνοιξε…, όταν άνοιξε…, είμαι στα δέντρα».
Μετά τη σύλληψή του ο Αλεξάντερ Τζέφερσον οδηγήθηκε με λίγους μώλωπες, χωρίς σοβαρό τραυματισμό στο περιβόητο στρατόπεδο αιχμάλωτων αεροπόρων Στάλαγκ-Λουφτ ΙΙΙ, στη δυτική Πολωνία. Μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε πάρει μέρος σε δεκαοχτώ πολεμικές αποστολές. Για πρώτη φορά στη στρατιωτική του ζωή θα βρεθεί με λευκούς συναδέλφους αεροπόρους στους ίδιους κοιτώνες. Από το στρατόπεδο, λίγους μήνες νωρίτερα είχαν προσπαθήσει να δραπετεύσουν δεκάδες αεροπόροι με τραγικό αποτέλεσμα, κάτι το οποίο αποτυπώθηκε στην ταινία «Η Μεγάλη Απόδραση».
Τον Ιανουάριο του 1945, έχοντας συμπληρώσει πέντε μήνες αιχμαλωσίας, καθώς ο Κόκκινος Στρατός προελαύνανε από τ’ ανατολικά διατάχθηκε από τους Ναζί να εγκαταλείψει το στρατόπεδο για ένα άλλο στη Βαυαρία, μαζί με 10.000 κρατούμενους σε μια πορεία μέσα στο χιόνι, χωρίς τροφή, νερό και μ’ ελάχιστα ρούχα.
Στις 29 Απριλίου 1945, θ’ απελευθερωθεί από την 3η Στρατιά του Πάτον, και θα επαναπατριστεί λίγο αργότερα στις ΗΠΑ. Κατά την αποβίβαση από το πλοίο, οι Αφροαμερικανοί αξιωματικοί διατάχθηκαν από λοχία να κατέβουν από την αριστερή σκάλα, ενώ οι λευκοί έβγαιναν από τη δεξιά. Ο Τζέφερσον σχολίασε αργότερα πως η ρατσιστική συμπεριφορά που εξακολουθούσε να υπάρχει κατά την επιστροφή του στην πατρίδα, ήταν χειρότερη και από τη μεταχείρισή του από τους Ναζί.
Θα παραμείνει στην Αλαμπάμα ως εκπαιδευτής της Αεροπορίας Στρατού μέχρι το 1946 και θα μεταπηδήσει ως έφεδρος στην Αμερικάνικη Αεροπορία μέχρι ν’ αποστρατευτεί το 1969, ως αντισμήναρχος. Παράλληλα θα τελειώσει το πανεπιστήμιο και θα εργαστεί ως δάσκαλος μέσης εκπαίδευσης για πάνω από τριάντα χρόνια. Το 2007 τιμήθηκε από το Κογκρέσο με την ανώτατη διάκριση. Έφυγε από τη ζωή το 2022 σε ηλικία εκατό ετών.
Όπως συνήθιζε να λέει χαριτολογώντας στους φίλους του, «Όλοι στον κόσμο είναι τρελοί εκτός από εσένα και εμένα, αλλά μερικές φορές δεν είμαι τόσο σίγουρος για σένα».
Βασίλης Πιας
