O Ίλαν Μάγιερ είναι ψυχιατρικός επιδημιολόγος, συγγραφέας, ανώτερος μελετητής στο Ινστιτούτο Williams για το Δίκαιο Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Δημόσιας Πολιτικής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Κολούμπια (UCLA), επίκουρος καθηγητής στις Επιστήμες της Κοινοτικής Υγείας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του ίδιου πανεπιστημίου (UCLA Fielding) και επίτιμος καθηγητής Κοινωνικοϊατρικών Επιστημών στο ίδιο πανεπιστήμιο.
Βρέθηκε στην Αθήνα ως ένας από τους κεντρικούς ομιλητές στο τελικό συνέδριο του ευρωπαϊκού Erasmus+ έργου «INSIGHT», στο οποίο συμμετείχε ως εταίρος το ΠΜΣ «Παγκόσμια Υγεία – Ιατρική των Καταστροφών» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, που έχει ως στόχο να διερευνήσει τις ξεχωριστές υγειονομικές ανάγκες και προκλήσεις που βιώνουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στο χώρο της Υγείας.
Ο Δρ Μάγιερ, με ειδικότητα τη μελέτη θεμάτων Δημόσιας Υγείας που σχετίζονται με «μειονοτικούς πληθυσμούς» και ειδικότερα με τη σχέση μεταξύ ταυτότητας, προκατάληψης και διακρίσεων με την ψυχική υγεία σεξουαλικών και μειονοτικών πληθυσμών λόγω φύλου, έχει αναπτύξει το μοντέλο της θεωρίας του μειονοτικού στρες. Το μοντέλο αυτό έχει καθοδηγήσει την έρευνα πληθυσμού σχετικά με τις ανισότητες στις παροχές υγείας στα LGBTI+ άτομα, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στη συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ μιλά για τη θεωρία αυτή και το πώς η εφαρμογή της μπορεί να λειτουργήσει προς τη βελτίωση των παροχών υγείας για την LGBTΙ+ κοινότητα, για τη σημαντικότητα της εκπαίδευσης του ιατρικού και υγειονομικού προσωπικού, αλλά και για τα βήματα που πρέπει να γίνουν, ώστε να εξαλειφθούν οι διακρίσεις που βιώνουν τα LGBTΙ+ άτομα.
Ολόκληρη η συνέντευξη του Ίλαν Μάγιερ στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στον Χρυσόστομο Μπίκατζικ έχει ως εξής
Ερ.: Η πρώτη ερώτηση δεν θα μπορούσε παρά να αφορά τη θεωρία του μειονοτικού στρες. Τι ακριβώς αφορά και πώς βοηθά στην καταπολέμηση των ανισοτήτων στην παροχή ιατρικής και ψυχολογικής υποστήριξης;
Απ.: Το άγχος είναι κάτι που βιώνει ο καθένας, μπορεί να είναι μεγάλος (ή «σημαντικός») στρεσογόνος παράγοντας της ζωής, όπως, για παράδειγμα, η απώλεια της εργασίας ή το να δεχτεί κανείς μία βίαιη επίθεση. Η θεωρία του μειονοτικού στρες είναι στην πραγματικότητα μια πολύ απλή έννοια. Δηλώνει ότι τα άτομα που αντιμετωπίζουν το στίγμα και την προκατάληψη επειδή είναι LGBTI αντιμετωπίζουν περισσότερους στρεσογόνους παράγοντες σε σύγκριση με άτομα που δεν αντιμετωπίζουν αυτό το στίγμα και την προκατάληψη -αν και οι άνθρωποι μπορούν να βιώσουν στίγμα και προκατάληψη για διαφορετικούς λόγους. Για παράδειγμα, αν και ο καθένας μπορεί να χάσει τη δουλειά του ή να του επιτεθούν βίαια, τα άτομα LGBTI το βιώνουν πιο συχνά λόγω μίσους και διακρίσεων.
Επιπλέον, η θεωρία του μειονοτικού στρες υποστηρίζει ότι, επειδή το άγχος σχετίζεται με ένα πλήθος αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία (τόσο τη σωματική όσο και τη ψυχική) και επειδή τα άτομα LGBTI βιώνουν υπερβολικό άγχος, βιώνουν επίσης υπερβολικά αρνητικές επιπτώσεις στην υγείας τους, όπως εντονότερη (ισχυρότερη) κατάθλιψη, άγχος και αυτοκτονικό ιδεασμό και απόπειρες. Ερευνητικά στοιχεία τα τελευταία 20 χρόνια έδειξαν ότι τα άτομα LGBTI βιώνουν περισσότερο άγχος (δηλαδή, «μειονοτικό στρες») και περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, υποστηρίζοντας έτσι τη θεωρία του μειονοτικού στρες. Μία από τις πιο σημαντικές συνεισφορές της θεωρίας του μειονοτικού στρες ήταν ότι απαλλάσσει το LGBTI άτομο από την ευθύνη της κακής του υγείας, υποδεικνύοντας ως κύριο αίτιο τις κοινωνικές συνθήκες και όχι τα εσωτερικά ελλείματα του ατόμου. Δυστυχώς, για πολλά χρόνια, η ιατρική και ψυχολογική θεωρία απεικόνιζε τα LGBTI άτομα ως ψυχικά και ιατρικά άρρωστα και συμπέρανε ότι οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας (π.χ. κατάθλιψη) προήλθε από τη σεξουαλικότητα ή την ταυτότητα φύλου τους. Η θεωρία του μειονοτικού στρες εστιάζει την προσοχή μας στις κοινωνικές συνθήκες και στο κοινωνικό περιβάλλον.
Ερ.: Πώς η εφαρμογή αυτής της θεωρίας (μοντέλου) θα οδηγήσει στη βελτίωση των παροχών υγείας στην LGBTΙ+ κοινότητα;
Απ.: Υπάρχουν διάφορα συμπεράσματα της θεωρίας του μειονοτικού στρες που σχετίζονται με το είδος των παρεμβάσεων που μπορούμε να υλοποιήσουμε, και τέτοιες παρεμβάσεις δίνουν κάποια ελπίδα ότι μπορεί να αλλάξει η κοινωνική αποδοχή. Για παράδειγμα, ένα συμπέρασμα της θεωρίας είναι η εστίασή της στο στίγμα και τις προκαταλήψεις και τους σχετικούς στρεσογόνους παράγοντες. Εάν, ως κοινωνία, αρχίσουμε να εστιάζουμε στο στίγμα και τις προκαταλήψεις, για παράδειγμα με νόμους κατά των διακρίσεων, διευρύνοντας κοινωνικούς θεσμούς όπως ο γάμος των LGBTI ατόμων, βελτιώνοντας την εκπαίδευση στα σχολεία, και υποστηρίζοντας προσπάθειες σε επίπεδο κοινότητας για την καταπολέμηση του στίγματος και της προκατάληψης – όλες αυτές οι προσπάθειες μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στις κοινωνικές συμπεριφορές.Επίσης, το μειονοτικό άγχος είναι σημαντικό για να το κατανοήσουν και τα ίδια τα LGBTI άτομα: «Εάν καταλαβαίνετε ότι ορισμένες από τις αρνητικές σας εμπειρίες προέρχονται από το στίγμα και την προκατάληψη και όχι από τυχόν δικές σας αποτυχίες, μπορεί να αισθάνεστε λιγότερη ντροπή και περισσότερη υπερηφάνεια γι’ αυτό που είστε». Με τη σειρά τους, όταν τα άτομα LGBTI+ εκπαιδεύουν άλλους, όπως τις οικογένειες και τους φίλους τους, αυτό είναι κάτι που έχει μεγάλο αντίκτυπο στην κοινωνική αποδοχή. Αλλά, φυσικά, αυτές οι διαδικασίες είναι αργές.
Ερ.: Ποιοι είναι οι βασικοί στρεσογόνοι παράγοντες που έχετε διαπιστώσει ότι έχουν ιδιαίτερη επίδραση στην ψυχική και σωματική υγεία των LGBTI+ ατόμων και ποια είναι τα πιο σημαντικά εμπόδια στην πρόσβαση στις παροχές υγείας;
Απ.: Πολλοί, αν όχι όλοι, από τους στρεσογόνους παράγοντες που βιώνουν τα LGBTI άτομα είναι οι ίδιοι που μπορεί να βιώσει ο καθένας, αλλά τα LGBTI άτομα βιώνουν τους περισσότερους από αυτούς εξαιτίας στιγματισμού και προκατάληψης. Στους στρεσογόνους παράγοντες συμπεριλαμβάνονται μεγάλα ή σημαντικά γεγονότα, όπως η βία, και οι διακρίσεις στην εργασία ή στην εξασφάλιση στέγης. Το στρεσογόνο (μιας κατάστασης) περιλαμβάνει, επίσης, και εμπειρίες καθημερινότητας, τις αποκαλούμε «καθημερινές διακρίσεις», όπως το να αντιμετωπίζονται με λιγότερο σεβασμό από τους άλλους στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις, το να αποκαλούνται με ονόματα-χαρακτηρισμούς, ή το να αντιμετωπίζονται με χλευασμό ή αηδία εξαιτίας του πώς μπορεί να αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι το τί είσαι ή το πώς φαίνεσαι. Η μη επιβεβαίωση του φύλου αποτελεί ιδιαίτερο στρεσογόνο παράγοντα για τα τρανς άτομα. Περιγράφει την εμπειρία όταν άνθρωποι -άγνωστοι, συγγενείς ή φίλοι- αρνούνται να σεβαστούν την ταυτότητα φύλου σου, για παράδειγμα, αρνούνται να σε αποκαλέσουν με το κατάλληλο όνομα για το φύλο, εάν έχεις αλλάξει το όνομά σου. Αυτό παραπέμπει, επίσης, σε πιο δομικούς στρεσογόνους παράγοντες, όπως νόμους και συνθήκες που εμποδίζουν τη φροντίδα που επιβεβαιώνει το φύλο.
Εκτός από αυτά τα είδη στρεσογόνων παραγόντων που διαπράττονται από άτομα ή θεσμούς, υπάρχουν κι εκείνοι που δημιουργούνται από την κοινωνικοποίηση. Για παράδειγμα, όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και τα LGBTI άτομα μαθαίνουν συχνά ως παιδιά ότι το να είναι κανείς LGBTI είναι αμαρτωλό ή επαίσχυντο και αυτό συνδέεται με κάθε είδους στερεότυπα, όπως ότι τα άτομα LGBTI δεν μπορούν να κάνουν οικογένεια. Αυτοί οι τύποι «εσωτερικευμένων ιδεών» οδηγούν σε μίσος για τον ίδιο τον εαυτό και άλλους τύπους στρεσογόνων παραγόντων, που είναι αυτόματοι και χρόνιοι επειδή βασίζονται σε μαθημένα (ενσωματωμένα) κοινωνικά πρότυπα.Όσον αφορά το εμπόδιο στην υγειονομική φροντίδα, νομίζω ότι ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα είναι η έλλειψη εκπαίδευσης ιατρών και άλλων επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις ανάγκες των LGBTI ατόμων και η έλλειψη πολιτισμικής ικανότητας στη θεραπεία τους. Άλλα εμπόδια μπορεί να περιλαμβάνουν την απλή επικοινωνία με αποδοχή και σεβασμό για τα LGBTI άτομα. Ένας διαδικτυακός ιστότοπος δομών υγείας, νοσοκομείων και κλινικών, που να περιλαμβάνει μηνύματα αποδοχής και σεβασμού προς τα LGBTI άτομα, μπορεί να είναι ένα σημαντικό βήμα προς τη συμπερίληψη.
Ερ. Ήσασταν κεντρικός ομιλητής στο συνέδριο για το Ευρωπαϊκό έργο «INSIGHT» (Erasmus+), το οποίο στοχεύει στην αντιμετώπιση των διακρίσεων και των ανισοτήτων που αντιμετωπίζουν τα άτομα LGBTI+ στα Συστήματα Φροντίδας Υγείας μέσω της ευαισθητοποίησης και της εκπαίδευσης των επαγγελματιών και των εργαζομένων στον τομέα της υγείας σχετικά με τις συγκεκριμένες ανάγκες τους…
Απ.: Η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας είναι πολύπλοκη και απαιτητική. Συχνά, δυστυχώς, στις Σχολές Επιστημών Υγείας αφιερώνεται ελάχιστος χρόνος σε ζητήματα LGBTI. Ελπίζω ότι το έργο INSIGHT θα είναι επιτυχές, διότι η ύπαρξη εκπαιδευμένων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού. Η εκπαίδευση σε θέματα υγείας LGBTI περιλαμβάνει τόσο την κατανόηση του αντικειμένου, είτε στην ιατρική, την ψυχολογία ή σε οποιοδήποτε άλλο πεδίο, αλλά και την κατανόηση κοινωνικών και πολιτιστικών θεμάτων. Περιλαμβάνει τη δυνατότητα να μιλήσει κάποιος σε έναν ασθενή για θέματα, όπως η σεξουαλικότητα και το φύλο, για τα οποία οι άνθρωποι -τόσο ο ασθενής όσο και ο πάροχος υγειονομικής περίθαλψης- δεν αισθάνονται πάντα άνετα να μιλήσουν, και να μεταφέρουν ένα επίπεδο υποστήριξης και αποδοχής προσφέροντας μία εμπειρία που τα άτομα LGBTI δεν έχουν πάντα.
Φυσικά, εκτός από τις γενικές συμπεριφορές, υπάρχουν και πεδία επαγγελματικών γνώσεων στα οποία οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης πρέπει να είναι ειδήμονες κατά τη θεραπεία των ατόμων LGBTI. Είναι ιδιαίτερα σημαντικές (οι γνώσεις) σε πεδία, όπως η θεραπεία και πρόληψη του HIV, η φροντίδα που επιβεβαιώνει το φύλο και οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας και συμβουλευτικής. Αλλά μπορεί να είναι σημαντικές και σε τομείς που μπορεί αρχικά να μη φαίνονται σχετικοί, όπως το ότι η παροχή φροντίδας και υποστήριξης σε έναν ασθενή με καρκίνο που είναι LGBTI μπορεί να εγείρει ιδιαίτερα ατομικά ζητήματα που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα και την ταυτότητα φύλου. Ερ.: Θα μπορούσατε να μοιραστείτε κάποια παραδείγματα «καλών πολιτικών ή παρεμβάσεων» με θετικό αντίκτυπο, βάσει της έρευνάς σας για το μειονοτικό στρες;
Απ.: Πιθανώς, η πιο μεγάλη επιρροή καταγράφεται στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, καθώς οι παρεμβάσεις όπου χρησιμοποιείται το μοντέλο του μειονοτικού στρες είναι πιο διαδεδομένες. Άλλες παρεμβάσεις (που έγιναν) στόχευαν στους νέους στα σχολεία μέσω συμβουλευτικής και ομαδικών δραστηριοτήτων νέων. Γενικότερα, εγώ ο ίδιος και άλλοι, έχουμε εργαστεί για να επηρεάσουμε την πολιτική και τους νόμους μέσω καταθέσεων και γνωμοδοτήσεων. Για παράδειγμα, πρόσφατα έγραψα μια σύντομη γνωμοδότηση για το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, προειδοποιώντας τους για τη ζημιά που μπορεί να έχει η διάκριση κατά των ομοφυλοφίλων στην ευημερία των LGBTI ατόμων. Αφορούσε μία υπόθεση όπου σχεδιάστρια ιστοσελίδων ήθελε άδεια, ώστε να μπορεί να κάνει διακρίσεις, και να αρνείται σε ομόφυλα ζευγάρια τον σχεδιασμό ιστοσελίδας για τον γάμο τους. Δυστυχώς, μια συντηρητική πλειοψηφία στο Δικαστήριο αποδέχτηκε το επιχείρημα της σχεδιάστριας ιστοσελίδων, το οποίο στηρίχθηκε στη θρησκευτική ελευθερία να κάνει διακρίσεις και δεν εξέτασε τον αντίκτυπο (της άρνησης) στα LGBTI άτομα που περιέγραψε η σύνοψή μου. Έχουμε, λοιπόν, κάποιες επιτυχίες και κάποιες απογοητεύσεις. Αλλά συνεχίζουμε να επιχειρηματολογούμε, χρησιμοποιώντας την έρευνα και τα επιστημονικά στοιχεία, που σιγά σιγά θα οδηγήσουν σε κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Ερ.: Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι οργανισμοί, λοιπόν, μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα αυτούς τους στρεσογόνους παράγοντες…
Απ.: Το μοντέλο του μειονοτικού στρες δείχνει πολλούς τομείς πιθανών παρεμβάσεων, από νόμους και πολιτικές που μειώνουν το στίγμα και τις προκαταλήψεις στην κοινωνία, έως τη μείωση της βίας και των διακρίσεων κατά των LGBTI ατόμων και τη βελτίωση της αποδοχής και την οικοδόμηση πρόσβασης σε ιδρύματα που παρέχουν φροντίδα και υποστήριξη. Αυτό περιλαμβάνει ορισμένους από τους τομείς που συζητήσαμε προηγουμένως, όπως η βελτίωση της εκπαίδευσης των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, η ανάπτυξη παρεμβάσεων που αφορούν στην ψυχική υγεία των LGBTI ατόμων και η βελτίωση της οικογενειακής αποδοχής των νέων LGBTI.Ερ.: Το δικαίωμα στην οικογένεια είναι μια κρίσιμη πτυχή των δικαιωμάτων LGBTI+, παγκοσμίως. Μπορείτε να μοιραστείτε τις γνώσεις σας σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν…
Απ.: …Αυτή η ερώτηση παραπέμπει σε πολλά σημαντικά ζητήματα. Καταρχάς, μπορούμε να μιλήσουμε για οικογενειακή αποδοχή. Το να νιώθεις αποδεκτός από την οικογένειά σου και το κοινωνικό σου περιβάλλον είναι ένας σημαντικός, ακρογωνιαίος λίθος της ψυχικής υγείας και ευεξίας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων. Οι νέοι LGBTI συχνά ντρέπονται και φοβούνται να το ανακοινώσουν στις οικογένειες επειδή φοβούνται την απόρριψη, ακόμη και τη βία. Δυστυχώς, η απόρριψη και η βία, ακόμη και μέσα στις οικογένειες, δεν είναι μια ασυνήθιστη εμπειρία για τους νέους LGBTI και αυτός είναι ένας σημαντικός τομέας για παρέμβαση που μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο.
Δεύτερον, για τους ενήλικες LGBTI, η οικογένεια παραπέμπει, επίσης, στην πρόσβαση στους κοινωνικούς θεσμούς του γάμου και της ανατροφής παιδιών. Αυτές είναι βασικές ανθρώπινες ανάγκες – να ενώνεσαι με κάποιον που αγαπάς, να μεγαλώνεις παιδιά ως οικογένεια-αλλά τα LGBTI άτομα δεν έχουν τις ευκαιρίες να το κάνουν. Πρόκειται για έκφραση στιγματισμού και προκατάληψης, αλλά είναι και κάτι που εξυπηρετεί επίσης τη διάδοση και ενθαρρύνει τον στιγματισμό και την προκατάληψη κατά των LGBTI ατόμων. Ένα από τα στερεότυπα για τα LGBTI άτομα είναι ότι δεν είναι ικανά ή δεν αξίζουν την οικογενειακή ζωή και τον γάμο. Αυτό είναι αναληθές, καθώς τα LGBTI άτομα αναπτύσσουν τακτικά σχέσεις αγάπης παρά τα κοινωνικά εμπόδια. Η κοινωνική αποδοχή και η υποστήριξη των LGBTI γάμων και της ανατροφής παιδιών είναι σημαντικές για την ευημερία των LGBTI ατόμων, αλλά είναι επίσης κέρδος για την κοινωνία στο σύνολό της.
Χρυσόστομος Μπίκατζικ
