Τρία παιδάκια εβραϊκής, οθωμανικής και ελληνικής καταγωγής, παίζουν στην Άνω Πόλη, στην περιοχή του Τριγωνίου, ενώ στα πόδια τους απλώνεται η πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη του 1900. Σε ένα άλλο στιγμιότυπο, κόσμος εισέρχεται στο ανακαινισμένο Παναθηναϊκό Στάδιο, για τον εορτασμό της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896. Κάπου αλλού, παρουσιάζεται κοντινό πλάνο της Αγίας Σοφίας ως τζαμί το 1865.
Πρόκειται μόνο για κάποιες από τις χιλιάδες φωτογραφίες που έχει στη συλλογή του το Μουσείο Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς «Χρήστος Καλεμκερής», οι οποίες εκτίθενται από σήμερα στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Η ιδιαιτερότητά τους, είναι ότι ο επισκέπτης θα τις δει …διπλές, ενώ με ειδικά μέσα θα μπορέσει να τις συνθέσει και να απολαύσει μία τρισδιάστατη εικόνα.
Στην έκθεση «Στερεοσκοπία. Από τη φωτογραφική συλλογή του Μουσείου Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς “ Χρήστος Καλεμκερής”», εκτός από σπάνιες φωτογραφίες με εικαστικό, ιστορικό, φιλοσοφικό ή πολιτικό ενδιαφέρον, παρουσιάζεται και η τέχνη/τεχνική της στερεοσκοπίας, ως μέθοδος λήψης και εμφάνισης της φωτογραφίας, που εντοπίστηκε ως εφεύρεση στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
«Ήταν πάρα πολύ δημοφιλής τεχνική εκείνο το διάστημα. Μιλάμε για μία εποχή που δεν υπήρχαν εικονογραφημένα περιοδικά, δεν υπήρχε -φυσικά- τηλεόραση και η στερεοσκοπία ήταν ένα είδος μαζικού μέσου της εποχής, το οποίο χάρη στην ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης χάριζε μία διαφορετική εμπειρία», εξήγησε στους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν την πρώτη ξενάγηση στην έκθεση, ο επιμελητής και προϊστάμενος των Συλλογών του Μουσείου Φωτογραφίας του MOMus Ηρακλής Παπαϊώνου.
Οι στερεογραφικές εκτυπώσεις, τα λεγόμενα στερεογραφήματα, αποτελούνται από δύο εικόνες τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη σε απόσταση 6-7 εκατοστών, όσο δηλαδή είναι και η απόσταση των δύο ματιών του ανθρώπου. Η κάθε μία εικόνα αναπαριστά αυτό που στην πραγματικότητα θα έβλεπε το δεξί και το αριστερό μάτι αντίστοιχα. Όταν όμως τοποθετηθούν στην ειδική συσκευή, γνωστή ως στερεοσκόπιο, το ζεύγος των φωτογραφιών συγκλίνει σε μια ενιαία, τρισδιάστατη εικόνα.
«Στην περίμετρο του εκθεσιακού χώρου τοποθετήθηκε όλο το αρχειακό φωτογραφικό υλικό σε μεγέθυνση, ενώ στο κέντρο του, δημιουργούνται οι στάσεις που έχουν ένα λίγο πιο εκπαιδευτικό χαρακτήρα, προσανατολισμένες στη διαρκή επεξήγηση του τι σημαίνει στερεοσκοπία», είπε από την πλευρά του ο αρχιτέκτονας – μουσειολόγος, που έχει την ιδέα και εποπτεία της αποτύπωσης του μουσειολογικού σκεπτικού της έκθεσης, Θωμάς Τσουκαλάς.
Έτσι λοιπόν ο επισκέπτης, στις ειδικές στάσεις, μπορεί να πάρει στα χέρια του τις στερεοσκοπικές φωτογραφίες -που είναι φαινομενικά δύο ίδιες εικόνες, να τις τοποθετήσει σε αυθεντικό στερεοσκόπιο εποχής και να τις δει ως …μία, τρισδιάστατη φωτογραφία, να κατανοήσει μέσω …πειραμάτων τις διαφορές στις δύο λήψεις, καθώς και να παρακολουθήσει με ειδικά 3D γυαλιά ένα σύντομο εκπαιδευτικό βίντεο, ειδικά δημιουργημένο για την έκθεση, αλλά και όλο το φωτογραφικό υλικό της έκθεσης σε τρισδιάστατη μορφή.
Εκτός από την κατανόηση της πρακτικής της στερεοσκοπίας, η δεύτερη κατεύθυνση του μουσειολογικού σκεπτικού της έκθεσης είναι να αναδειχθεί το πλούσιο αρχείο του Μουσείου Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς «Χρήστος Καλεμκερής», το οποίο, σύμφωνα με την Ιστορικό – Μουσειολόγο Καλλιόπη Βαλτοπούλου, ιδρύθηκε το 2001 και βασίστηκε στη συλλογή που δώρισε ο Χρήστος Καλεμκερής στο δήμο Καλαμαριάς, ως ιδιώτης συλλέκτης.
«Η συλλογή του Μουσείου Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς αριθμεί σχεδόν 35.000 πρωτότυπα τεμάχια, διαφόρων τεχνικών, από την εφεύρεση της φωτογραφίας το 1840 μέχρι περίπου και το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς θεματολογικά ασχολούμαστε με την ιστορική φωτογραφία, είτε αυτή αφορά ιστορικά γεγονότα -της Ελλάδας και όχι μόνο, είτε αφορά την ιστορία των Ελλήνων και ξένων φωτογράφων, που φωτογράφισαν κυρίως την Ελλάδα αλλά και τη Μεσόγειο», είπε χαρακτηριστικά και τόνισε πως το Μουσείο έχει στη συλλογή του περίπου 500 στερεοσκοπικές φωτογραφίες.
Η ίδια, έχει την επιμέλεια της έκθεσης και κλήθηκε να επιλέξει τη θεματολογία της, η οποία τελικά περιλαμβάνει μνημεία και τόπους, φωτογραφίες ως ντοκουμέντα και ως ορόσημα αποτύπωσης ιστορικών στιγμών, εικόνες με τουριστικό περιεχόμενο και άλλες που αποκαλύπτεται πώς δρα ο φωτογράφος για να μπορέσει να δώσει βάθος στις λήψεις του.
Η έκθεση «Στερεοσκοπία. Από τη φωτογραφική συλλογή του Μουσείου Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς “ Χρήστος Καλεμκερής”» είναι συνδιοργάνωση του MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και του Μουσείου Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς «Χρήστος Καλεμκερής», εγκαινιάζεται στις 8 το βράδυ, ενώ θα διαρκέσει έως τις 12 Ιανουαρίου 2025 στο χώρο του MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, στην Αποθήκη Α’ της Προβλήτας Α’ στο Λιμάνι Θεσσαλονίκης.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
*Φωτογραφίες του Νίκου Αρβανιτίδη από το παραπάνω ρεπορτάζ στην αντίστοιχη υπηρεσία του ΑΠΕ-ΜΠΕ
