Νεαρές κοπέλες περασμένων δεκαετιών στην ορεινή Χαλκιδική, με «όπλο» τους τον αργαλειό, κερδίζουν την αποδοχή των συγχωριανών τους και πετυχαίνουν έναν καλό γάμο. Με το ίδιο «όπλο» σε μία παραθαλάσσια περιοχή του ίδιου νομού, πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί, καταφέρνουν να επιβιώσουν. Και στις δύο περιπτώσεις, οι δημιουργίες τους αποτελούν αξιοθαύμαστα έργα τέχνης, τα οποία δίνουν έμπνευση σε σημερινούς καλλιτέχνες και αυτοί με τη σειρά τους τα …σχολιάζουν μέσα από δικές τους, σύγχρονες δημιουργίες.
Η έκθεση «Διαχρονικές Υφές, από την Παράδοση στη Σύγχρονη Δημιουργία», που φιλοξενείται στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του 59ου Φεστιβάλ Δημητρίων, παρουσιάζει έργα υφαντικής τέχνης από το Παλαιοχώρι και την Ουρανούπολη Χαλκιδικής, τα καλλιγραφένια υφαντά και την ταπητουργία του Πύργου αντίστοιχα, τα οποία αντιπαραβάλλονται με τις δημιουργίες σύγχρονων καλλιτεχνών.
«Τα υφαντά αυτά είναι οι ρίζες όλων μας. Θέλω να τα δω στο σήμερα και να τα φέρω σε διάλογο με τη σύγχρονη τέχνη, γιατί τα θεωρώ κάτι πάρα πολύ σύγχρονο, παρόλο που κάποια κομμάτια έγιναν έναν με δύο αιώνες πριν», δηλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η εικαστικός Κατερίνα Βέλλιου, που υπογράφει την επιμέλεια της καλλιτεχνικής πρότασης και είχε την ιδέα για αυτό το «πάντρεμα» του χθες με το σήμερα. «Ο στόχος μου από την αρχή ήταν να συγκεραστούν αυτά τα δύο πεδία, η σύγχρονη τέχνη με την παράδοση, που στην αρχή φαντάζουν ετερόκλητα, αλλά προκύπτει ένα πιο στέρεο και ενιαίο σώμα και μία αρμονία στην έκθεση», προσθέτει.
Καλλιγραφίες σε …υφαντά
Τα καλλιγραφένια στρωσίδια, χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Το κιλίμι είναι αυτό που στρώνεται στο κρεβάτι, η μπάντα αυτό που κρεμιέται στον τοίχο και ό,τι αφορά στο πάτωμα, είναι χαλί. Από όλα απουσιάζει το πέλος, ενώ το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι τα περίτεχνα σχέδιά τους, στα οποία κυριαρχούν τα τριαντάφυλλα.
«Τα κορίτσια μάθαιναν από τις μάνες τους να υφαίνουν και ξεκινούσαν από την ηλικία των 12 ετών. Έπρεπε να έχουν υφάνει όλη την προίκα τους μέχρι να γίνουν 20. Κάθε υφάντρα έβαζε τη δική της αισθητική, έφτιαχνε καινούργια ωραία πράγματα και οι προίκες απλωνόταν μία εβδομάδα πριν τον γάμο στο χωριό, ώστε να περάσει ο κόσμος να τα δει. Όσο πιο περισπούδαστη προίκα είχες, τόσο πιο σπουδαία νύφη ήσουν και πιο σπουδαία οικογένεια είχες πίσω σου», λέει, από την πλευρά της, η Φωτεινή Μιχαλέου από το Παλαιοχώρι, που μαζί με τη Στάθα Αδαμοπούλου από την Ουρανούπολη, έχουν τη γενική εποπτεία, τον συντονισμό, την επιμέλεια και την παραγωγή της έκθεσης.
Ο ανταγωνισμός αυτός, όπως συμπληρώνει, είναι αυτός στον οποίο οφείλεται το αποτέλεσμα, που ακόμα και σήμερα χαρακτηρίζεται άρτιο. «Στα υφαντά δεν επιτρεπόταν λάθη, καθώς όταν θα απλωνόταν η προίκα, ακόμα και το παραμικρό σφάλμα θα το συζητούσε όλο το χωριό. Γι’ αυτό έχουμε τόσο σπουδαία πράγματα, επειδή ο ανταγωνισμός ήταν πολύ μεγάλος, στο χωριό μας το λέμε “ συνέρα” από το ρήμα συνερίζομαι», εξηγεί η κ. Μιχαλέου.
Την ίδια ώρα μας ξεναγεί στην έκθεση και επισημαίνει τις λεπτομέρειες των σχεδίων, που με την πάροδο των χρόνων διαφοροποιούνται. Σε κάθε περίπτωση, όμως, υπάρχει ένα κεντρικό σχέδιο με ένα ή περισσότερα τριαντάφυλλα, το χρώμα του φόντου τους είναι αυτό που δίνει το όνομα στο υφαντό, ενώ η μπορντούρα διαφέρει σε κάθε σχέδιο.
Το παλαιότερο από τα έργα που εκτίθενται, δημιουργήθηκε το αργότερο το 1920, καθώς είναι γνωστό πως η υφάντρα του γεννήθηκε το 1902. Αρκετά από αυτά, οι νεαρές κοπέλες τα είχαν …υπογράψει με δύο αρχικά γράμματα, που αντιστοιχούσαν στο μικρό τους όνομα και το μικρό όνομα του πατέρα τους -διότι το επίθετό τους θα άλλαζε μετά το γάμο, ενώ σε κάποια άκρη έχουν υφάνει και τη χρονολογία δημιουργίας.
Είναι επίσης γνωστό από μαρτυρίες, ότι τα σχέδια δεν δίνονταν εύκολα, ενώ πολλά από αυτά ήταν «κλειστά» και έμεναν μέσα στους κύκλους της οικογένειας, προκειμένου να μη διαρρεύσουν και να έχουν τα κορίτσια τους καλύτερες προίκες από τα αντίστοιχα άλλων οικογενειών.
Ταπητουργία με σχέδια Αγίου Όρους
Πρόσφυγες από τα χωριά του Μαρμαρά και από την Καππαδοκία, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αφού περιπλανήθηκαν σε διάφορα λιμάνια της χώρας, έφτασαν το 1924 στην Ουρανούπολη και εγκαταστάθηκαν στο μετόχι της Μονής Βατοπαιδίου, έναν τόπο που δεν έχει καμία σχέση με αυτό που είναι σήμερα.
Το ρεύμα των προσφύγων ακολούθησε -για ανθρωπιστικούς λόγους- το ζεύγος των Sydney και Joice Loch, που έφτασαν κι αυτοί εκεί για να προσφέρουν τη βοήθειά τους στους ξεριζωμένους ανθρώπους και έζησαν στον Πύργο. Όπως περιγράφουν, το πουρνάρι έφτανε μέχρι την άκρη της θάλασσας και οι κάτοικοι προσπαθούσαν με τα χέρια τους να κάνουν τον τόπο υποφερτό για τους ίδιους.
«Όταν λοιπόν οι Λοχ αντιλήφθηκαν ότι οι πρόσφυγες της Ουρανούπολης λιμοκτονούν, σκέφτηκαν ότι κάτι έπρεπε να κάνουν για να τους δώσουν εργασία, προκειμένου να εξασφαλίσουν το ψωμί τους και να μπορέσουν να ζήσουν», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ουρανούπολης, Στάθα Αδαμοπούλου. Αρχικά, επειδή υπήρχαν μαραγκοί, κατασκεύαζαν έπιπλα, τα οποία όμως ήταν δύσκολο να μεταφερθούν γιατί δεν υπήρχε δρόμος κι επίσης αποτελούσε ερωτηματικό τα πόσα έπιπλα θα μπορούσαν να διαθέσουν.
Η ιδέα ήρθε στην Τζόις Λοχ, μετά την επίσκεψή της σε σπίτι ενός ταπηγουργού που λιμοκτονούσε. Η σύζυγός του άνοιξε ένα μαξιλάρι και έβγαλε από μέσα νήματα, λέγοντάς της ότι αυτή τη δουλειά έκαναν στην πατρίδα. Τότε τους πρότεινε να κατασκευάζουν τάπητες. «Για να μπορέσει όμως να συναγωνιστεί τις μεγάλες βιομηχανίες της χώρας, έπρεπε να διαφοροποιήσει αυτούς τους τάπητες και να γίνουν ιδιαίτεροι. Έτσι, έφερε σχέδια από το Άγιον Όρος», λέει η κ. Αδαμοπούλου, παρουσιάζοντας τα έργα που θα συναντήσει ο επισκέπτης στην έκθεση. «Θα δει το χαλί με το όνομα “ σάκκος του Τσιμισκή” από κειμήλιο του Αγίου Όρους, τους “ Εραστές”, που είναι δύο ελάφια -το ένα φτερωτό, τα οποία φιλιούνται, από τη φιάλη της Μονής Μεγίστης Λαύρας, τα “ Δραγώγια” που είναι ο δράκος με το φίδι, δηλαδή η μάχη του καλού με το κακό», είπε -μεταξύ άλλων- η κ. Αδαμοπούλου.
Ανάμεσα στα εκθέματα είναι κι ένας τάπητας που δάνεισε για την έκθεση η Αμερικανική Γεωργική Σχολή, από το 1927, τότε που ξεκίνησε το ζεύγος Λοχ τη μικρή οικοτεχνία στον Πύργο και έχει στην αριστερή του γωνία το λογότυπο του Πύργου. «Το λογότυπο Πύργος, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες το χρησιμοποιούσαν για τα δαχτυλίδια τους. Στο συγκεκριμένο χαλί που λέγεται “ Άμπελος”, ένα ιδιαίτερο σύμβολο για την ορθοδοξία, στην αριστερή του μεριά υπάρχει αυτό το λογότυπο. Είναι ένα πολύ λεπτό χαλί, που σημαίνει ότι έχει πάρα πολλούς κόμπους στο τετραγωνικό του, δηλαδή ένα τετραγωνικό χαλιού έχει 250.000 με 300.000 κόμπους», είπε χαρακτηριστικά.
Τα χειροποίητα και ιδιαίτερα χαλιά, όπως επισημαίνει η Στάθα Αδαμοπούλου, είναι ιδιαίτερα κομμάτια που δεν επαναλαμβάνονται, διότι ακόμη και στην περίπτωση που κάποιος χρησιμοποίησε ένα σχέδιο για το κεντρικό μοτίβο του χαλιού, σίγουρα έκανε διαφορετικές μπορντούρες, οπότε διαφοροποιείται. «Τα χρώματα των χαλιών είναι από τη χλωρίδα της περιοχής μας και είναι φτιαγμένα φυσικά από έντομα, ρίζες ή καρπούς», κατέληξε.
Σύγχρονοι καλλιτέχνες «συνομιλούν» με δημιουργίες του χθες
Τις παραπάνω ιστορίες άκουσαν οι σύγχρονοι καλλιτέχνες από τις ίδιες της οικογένειες, που άνοιξαν τα σπίτια τους και τους έδειξαν από κοντά τα εργόχειρα και στις δύο περιοχές, όπου φιλοξενήθηκαν το περασμένο καλοκαίρι και βίωσαν την εμπειρία.
Στη συνέχεια, με βάση τις εικόνες που συγκέντρωσαν, δημιούργησαν νέα έργα αποκλειστικά για την έκθεση. Έτσι, τη σειρά των επτά καλλιγραφένιων και των επτά ταπήτων, συμπληρώνουν επτά έργα από ισάριθμους σύγχρονους καλλιτέχνες.
«Την ταπητουργία του Πύργου θα την ενέτασσα στο dot (τελεία), γιατί η σύνθεσή της αποτελείται από κόμπους. Στα καλλιγραφένια υφαντά, έχουμε το pixel, που είναι τα τετραγωνάκια, διότι αν παρατηρήσετε τα σχέδια από κοντά, είναι σαν τουβλάκια lego. Έτσι αντιμετωπίσαμε τον χώρο, οπότε όλα τα έργα, ακόμη και τα διαχωριστικά τους, τοποθετήθηκαν με τρόπο που να κάνουν ορθές γωνίες. Αυτό σημαίνει ότι, ανάλογα από ποια πλευρά στέκεσαι, βλέπεις τα έργα να δημιουργούν ευθείες, οριζόντιες και κάθετες παύλες, κάνοντας ένα απόλυτο τετράγωνο», εξήγησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Κατερίνα Βέλλιου, μιλώντας για τον τρόπο που στήθηκε η έκθεση.
Οι «Διαχρονικές Υφές, από την Παράδοση στη Σύγχρονη Δημιουργία» φιλοξενούνται από σήμερα έως και την 1η Νοεμβρίου, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, στο φουαγιέ του κεντρικού κτηρίου (Μ1). Είναι επισκέψιμη από Δευτέρα έως Παρασκευή 10:00 – 18:00, αλλά και κατά τις ημέρες και ώρες των παραστάσεων.
Τα εγκαίνιά της θα πραγματοποιηθούν αύριο, στις 20.00.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
*Οι φωτογραφίες των έργων παραχωρήθηκαν από τους διοργανωτές και περιλαμβάνονται στον κατάλογο της έκθεσης, ενώ φωτογραφίες από τους χώρους της έκθεσης παραχώρησε η κ. Μιχαλέου
