Φέτος το καλοκαίρι ο Ιβάν Τζουχά,γνωστός ιστορικός- ερευνητής, συγγραφέας, επισκέφτηκε ξανά το Γιάγκοντνογέ (Yagodnoe) της περιοχής Κολυμά- τόπο σταλινικών φυλακών- τόπο των γνωστών γκουλάγκ που δημιουργήθηκαν- εκτός των άλλων- και με σκοπό να χρησιμοποιηθεί το εργατικό δυναμικό των φυλακισμένων για την εξόρυξη χρυσού. Ο Ιβάν Τζουχά μας στέλνει φωτογραφίες από το Γιάγκοντνογε τη μικρή πόλη με τους περίπου τρεις χιλιάδες κατοίκους και μεταξύ των φωτογραφιών υπάρχει μια έκπληξη: ‘Ενα το εστιατόριο που στην είσοδό του η ταμπέλα αναγράφει με αρχαιοελληνικά γράμματα την λέξη «Ελλάδα».
«Εδώ, στην Σάκχα (Γιακουτίγια), στις πιο σκληρές περιοχές της Ρωσίας, υπήρχαν φυλακές πολιτικών κρατουμένων μεταξύ αυτών και Ελλήνων, τα λεγόμενα «γκουλάγκ». Αλλά μη φανταστείτε, ότι αυτό το εστιατόριο στην άκρη του κόσμου με το ελληνικό όνομα, με τη διακόσμηση μέσα- τις ελληνικές επιγραφές από μυθολογία και την ελληνική ιστορία-, μπορεί να… ξυπνήσει την περηφάνια του Έλληνα, για την την κουζίνα της χώρας! Εδώ τρώμε απλά: μακαρόνια με λουκάνικα το κύριο πιάτο και ότι άλλο μπορεί να βρει ο ταξιδιώτης στο λιτό μενού της “ Ελλάδας της Καλυμά”, λέει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο Ιβαν Τζουχά, ένας πραγματικός πρωτοπόρος στην έρευνα, για τις σταλινικές διώξεις κατά των Ελλήνων, που έχει ξεκινήσει από το 1989 στα σοβιετικά αρχεία.
Ένα από τα εννιά του βιβλία ερευνών φέρει τίτλο: «Ο Παρθενώνας – πίσω, το Μαγκαντάν – μπροστά: Ιστορία των καταστολών κατά των Ελλήνων στην ΕΣΣΔ: Έλληνες στο Κολυμά» και βασίστηκε στις έρευνες που έκανε πολλά χρόνια στα αρχεία των φυλακών της.
« Το Κολυμά (Kolyma) προέρχεται από το όνομα του χρυσοφόρο ποταμού.Ενός ποταμού με μήκος 2129 χλμ στη περιφέρεια Γιακουτία της περιοχής Μαγκαντάν της Ρωσίας», μας εξηγεί. «Εδώ όλοι δήμοι και χωριά δημιουργήθηκαν ως τόποι φυλακών, πολιτικών αλλά και κοινών εγκληματιών καθώς και για τους υπαλλήλους των φυλακών. Αργότερα, με κάλεσμα της κομμουνιστικής νεολαίας- Κομσομόλ έφτασαν στην Κολυμά χιλιάδες νέοι, αποκλειστικά για να εργαστούν στην εξόρυξη χρυσού,δουλεύοντας από τις όχθες του ποταμιού», λέει. Ο ίδιος πρώτη φορά βρέθηκε στο Γιάγκοντνογε ακριβώς πριν 50 χρόνια, το καλοκαίρι του 1974, όταν ήταν φοιτητής της Γεωγραφικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Λομονόσοφ Μόσχας.
«Η Κολυμά σήμερα λέει πεθαίνει… Πολλοί οικισμοί εξαφανίστηκαν, επειδή πλέον δεν υπάρχει εδώ χρυσός . Στα τέλη της δεκαετίας του είκοσι του περασμένου αιώνα όμως είχαν ανακαλυφθεί στο Κολυμά πλούσια κοιτάσματα χρυσού. Η εξόρυξη χρυσού γινόταν με τη βοήθεια των κρατουμένων, δλδ από τους “ προδότες της πατρίδας», όπως τους αποκαλούσαν, κυρίως τους αντιφρονούντες αλλά και από επιδρομείς, κλέφτες και δολοφόνους. Η Κολυμά σήμαινε εξόρυξη χρυσού, που πλέον δεν υπάρχει», λέει ο Ιβαν Τζουχά.
Απ τον ίδιο μαθαίνουμε, ότι το εστιατόριο “ Ελλάδα” πριν περίπου 30 χρόνια είχε ένα άλλο όνομα, επίσης ελληνικό: “ Αργώ” . “ Αργώ” μάλλον, λόγω του μύθου για το χρυσόμαλλο δέρας» σημειώνει.
«Το 2006 μαζί με ελληνικό τηλεοπτικό συνεργείο και τον δημοσιογράφο Τάσο Τέλλογλου, τον ιστορικό Βλάση Αγτζίδη και την κόρη μου Λυδία, ως μεταφράστρια, φτάσαμε κουρασμένοι στο Γιάγκοντνογε της Κολυμά, και ψάχναμε κάπου να φάμε, μείναμε άφωνοι, όταν βρεθήκαμε μπροστά σε ένα κτίριο με την μεγάλη επιγραφή “ Αργώ!» αφηγείται ο κ. Τζουχά ενώ ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης επιβεβαιώνει την μεγάλη έκπληξη που έζησε όλη η αποστολή που γύριζε το ντοκιμαντέρ με θέμα των Ελλήνων κρατουμένων στα γκουλάνγκ, βασισμένο στην αφήγηση του Ιβαν Τζουχά.
«Όταν βρεθήκαμε μπροστά στο εστιατόριο «Αργώ», αν και κουρασμένοι, νιώσαμε μια έπαρση. Μιας αρχαιοελληνικής νοοτροπίας “ ταβέρνα”, διακοσμημένη με ζωγραφιές με θέματα από την αρχαιοελληνική μυθολογία. Ήταν πραγματική έκπληξη: 13.500 χιλιόμετρα μακρυά από την Ελλάδα να νοιώθουμε λες και βρισκόμαστε στις ταβέρνες της Πλάκας στην Αθήνα. Μαζί με τους ανθρώπους της μικρής ελληνικής κοινότητας και με τους φακέλους των Ελλήνων που πέθαναν στα γκουλάγκ αποκτήσαμε μια παράξενη αίσθηση οικειότητας με τον τόπο”, θυμάται σήμερα ο κ. Αγτζίδης μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Σύμφωνα με τον κ. Τζουχά ο ζωγράφος των τοιχογραφιών ήταν ένας Έλληνας- ο Κώστας Παρασκευά. “ Τον γνώρισα όταν έμενε στα μέρη αυτά. Ήτανε από την Οδησσό, ”, λέει ο κ. Τζουχά και με λύπη αναφέρει πως έχασε τα ίχνη του: “ Δεν γνωρίζω που βρίσκεται ο Κώστας Παρασκευά και αν ζει σήμερα. Θα ήθελα πάντως πολύ να τον βρω”.
Σύμφωνα με τον Ιβάν Τζουχά που έχει ασχοληθεί επισταμένως με τις διώξεις των Ελλήνων της Ε.Σ.Σ.Δ. από το 1934 ως το 1956 στην περιφέρεια Μαγκαντάν μεταφέρθηκαν 1.500- 1.600 φυλακισμένοι Έλληνες.
“ Στις 10 Σεπτεμβρίου 2011 εγκαινιάστηκε στη πόλη Μαγκαντάν το μνημείο, αφιερωμένο στους Έλληνες- θύματα των σταλινικών διώξεων, αλλά δεν μπορούμε να μιλάμε εδώ για ελληνισμό… ίσως για κάποιους απόγονους… Οι Ελληνόφωνοι κρατούμενοι των φυλακών δεν είναι στη ζωή πια και αυτοί που έφτασαν στην Κολυμά για εργασία έχουν πλήρης αφομοιωθεί”, λέει ο Τζουχά.
“ Την χρονιά, όταν γνώρισα τον ζωγράφο Κώστα Παρασκευά, είχα μάθει και για μια Ελληνίδα. Ούτε αυτή όμως, ούτε η οικογένειά της επικοινώνησαν μαζί μου, αλλά ούτε και με άλλους ανθρώπους από την Ελλάδα. Όπως κατάλαβα, είχαν «ρωσοποιηθεί» και δεν τους ενδιέφερε να σκαλίσουν την ελληνική ιστορία των οικογενειών τους, των προγόνων που βρέθηκαν στην Κολυμά είτε ως φυλακισμένοι είπε ως ελεύθεροι χρυσωρύχοι”, λέει ο ερευνητής συγγραφέας αναφερόμενος και στο νέο του βιβλίο, βασισμένο σε αποκαλυπτική έρευνα με τίτλο “ Έλληνες Πολίτες στις φυλακές Γκουλάγκ” που αναμένεται το 2025 να εκδοθεί στην Αθήνα.
Σοφία Προκοπίδου
