του ανταποκριτή μας Β. Λωλίδη
Η εφαρμογή της συνθήκη της Λωζάνης και το αποτύπωμα που αυτή είχε στην ζωή και την καθημερινότητα των κατοίκων της ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος μιας ομάδας είκοσι φοιτητών ιστορίας του πανεπιστημίου της Βασιλείας (Ελβετία) που επισκέφθηκαν την Καβάλα, την Ξάνθη και την Κομοτηνή στις αρχές Ιουνίου.
Στην ομάδα συμμετείχαν προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, καθώς και υποψήφιοι διδάκτορες από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, υπό την καθοδήγηση της αναπληρώτριας καθηγήτριάς τους, Olena Palko, το ερευνητικό έργο της οποίας εξετάζει την πολιτική και πολιτιστική ιστορία της Ουκρανίας κατά τον 20ο αιώνα.
Το πρόγραμμα των φοιτητών στην περιφέρεια ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, καθώς και η σύνδεσή τους με το ερευνητικό τους αντικείμενο, σχεδιάστηκαν από τον Βασίλη Ριτζαλέο, ιστορικό και μέλος Ε.ΔΙ.Π. του τμήματος Γλώσσας, Φιλολογίας & Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Την ομάδα συνόδευσε, επίσης, ο υπεύθυνος Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης (ΙΘΤΠ), Νίκος Κοσμίδης, με τον οποίο οι φοιτητές συζήτησαν θέματα θρησκευτικής και κοινωνικής ετερότητας της περιοχής.
«Σκοπός της πολυήμερης επίσκεψης των φοιτητών στην περιοχή μας», επισημαίνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο κ. Κοσμίδης, «ήταν η μελέτη του ιστορικού και πολιτισμικού φορτίου που σχετίζεται με τη συμπλήρωση 101 ετών από την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης. Οι φοιτητές μετέχουν σε ένα ακαδημαϊκό πρόγραμμα το οποίο εξετάζει περιπτώσεις ανταλλαγής πληθυσμών στην ευρωπαϊκή ιστορία κατά τον 20ο αιώνα, με αναφορά και στην ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Στο πλαίσιο της έρευνάς τους στη χώρα μας, η ομάδα επισκέφθηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας».
Περιήγηση στα οθωμανικά μνημεία της Καβάλας
Στην Καβάλα, η ομάδα ξεναγήθηκε στην οικία Μεχμέτ Αλή Πασά από στελέχη του ερευνητικού κέντρου MOHA, καθώς και στο μουσείο Καπνού όπου ενημερώθηκαν για τα εκθέματα και την ιστορία τους. Με τη συνοδεία της Δρ. Αρχιτεκτονικής Σαπφώς Αγγελούδη, περπάτησαν στην περιοχή της παλιάς πόλης και γνώρισαν την αρχαία, μεσαιωνική και οθωμανική διαμόρφωση της περιοχής. Επίσης, επισκέφθηκαν το μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού όπου η πρόεδρος του Συλλόγου Μικρασιατών Καβάλας Σοφία Τσίγκου και οι Μανώλης Ζαχαρόπουλος και Ελένη Ζαχαροπούλου, έφοροι του μουσείου, μοιράστηκαν οικογενειακές μαρτυρίες και εμπειρίες από τα δύσκολα χρόνια του ξεριζωμού και της εγκατάστασης των προσφύγων προγόνων τους στη νέα πατρίδα.
Γνωριμία με τον πολιτισμό των Πομάκων
Στην Ξάνθη, οι φοιτητές επισκέφθηκαν την ευρύτερη περιοχή των Καπναποθηκών, καθώς και το ΙΘΤΠ, όπου τους υποδέχτηκε ο διευθυντής, Ανδρέας Ματζάκος. Ο διευθυντής του Ιδρύματος ξενάγησε την ομάδα στη συλλογή παραδοσιακών φορεσιών του Πολιτιστικού Συλλόγου Πομάκων Ν. Ξάνθης, η οποία φιλοξενείται στην Καπναποθήκη «Π», αναφερόμενος σε στοιχεία του πολιτισμού και της ταυτότητας των Πομάκων. Για το έργο και τις δράσεις του Ιδρύματος, ενημερώθηκαν από τον κ. Κοσμίδη.
Επιπλέον, πραγματοποίησαν επίσκεψη στην παλιά πόλη και στο Λαογραφικό & Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης της Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης με τη συνοδεία του συνεργάτη της ΦΕΞ, Γιάννη Γκώγκου. Στάθηκαν επίσης στο μνημείο του Ολοκαυτώματος, το οποίο δημιούργησε το ΠΑΚΕΘΡΑ και για τον συμβολισμό του οποίου ενημερώθηκαν από το μέλος του Δ.Σ. του φορέα, Δρ. Βασίλειο Αϊβαλιώτη. Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με στάση στο σημαντικό μπεκτασικό ταφικό μνημείο, τον λεγόμενο τεκέ του Κιουτουκλού Μπαμπά, στην περιοχή του Σέλινου.
Αρμονική συνύπαρξη πολιτισμών και θρησκειών
Η επίσκεψη στην περιφέρεια της ΑΜΘ ολοκληρώθηκε γνωρίζοντας την πόλη της Κομοτηνής, όπου η ομάδα πραγματοποίησε πολιτιστικό περίπατο στο ιστορικό κέντρο με οδηγό την Νάγια Δαλακούρα, Δρ. Αρχαιολόγο-Μουσειολόγο. Επίσης, επισκέψεις πραγματοποιήθηκαν στον μητροπολιτικό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου και στην αρμενική εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή, ενώ στο Γενί Τζαμί οι φοιτητές παρακολούθησαν την εσπερινή προσευχή. Στις δύο εκκλησίες, πραγματοποιήθηκαν από τους εφημέριους και σύντομες δεήσεις για την κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία και υπέρ αναπαύσεως των θυμάτων.
Εμβαθύνοντας στο διαθρησκειακό περιβάλλον της Θράκης, οι φοιτητές συναντήθηκαν με τον μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής Παντελεήμωνα, τον μουφτή Κομοτηνής Δρ. Τζιχάτ Χαλήλ, τον Αιδεσιμότατο π. Daniel Kaloghlian, και τον πρόεδρο της Αρμενικής Κοινότητας Κομοτηνής Στεπάν Ματεοσιάν.
Να σημειωθεί πως στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής, πραγματοποιήθηκε εισήγηση της κ. Palko, με θέμα «Οι Έλληνες της Ουκρανίας στα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Εποχής». Η κ. Palko παρουσίασε ενδιαφέροντα στοιχεία για το γλωσσικό υπόβαθρο και την ανθρωπογεωγραφία των Ελλήνων της Ουκρανίας, καθώς και για την πολιτική της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας έναντι των μειονοτήτων, η οποία παρουσίαζε έντονες διακυμάνσεις και αντιθέσεις.
Την εκδήλωση προλόγισε ο κ. Ριτζαλέος, ο οποίος αναφέρθηκε στην κατάσταση των ελληνικών κοινοτήτων μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Μεταξύ άλλων, την ομιλία παρακολούθησαν ο επίτιμος πρόξενος της Αρμενίας στην Θεσσαλονίκη ‘Ακης Δαγκαζιάν, ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού & Νέας Γενιάς Γιάννης Κυριαζής, η Επίκουρη καθηγήτρια Χαρά Αρώνη και εκπρόσωποι των θρησκευτικών κοινοτήτων της Κομοτηνής.
Τέλος, για την εγκατάσταση των προσφύγων στην Κομοτηνή και γενικότερα στη Θράκη, οι φοιτητές ενημερώθηκαν από την Δρ. Ιστορίας Βασιλική Φίλιου, καθώς και από τον κ. Ριτζαλέο, στην έδρα του τμήματος Γλώσσας, Φιλολογίας & Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του ΔΠΘ.
«Οι επισκέψεις αυτές των φοιτητών», επισημαίνει ο κ. Κοσμίδης, «συνέβαλαν στο να γνωρίσουν οι φοιτητές την καπνική ιστορία της ευρύτερης περιοχής, τους χώρους εγκατάστασης των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το οθωμανικό παρελθόν αλλά και την ιστορία των εβραϊκών κοινοτήτων που εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Ενημερώθηκαν ακόμα για τον πολιτισμό των Πομάκων, ενώ συζήτησαν με εκπροσώπους φορέων και ιδρυμάτων θέματα που σχετίζονται με τη δημόσια ιστορία, τη συλλογική μνήμη, την εμπειρία του τραύματος αλλά και την οικοδόμηση σχέσεων αρμονικής συνύπαρξης, εμπιστοσύνης και συνεργασίας υπέρ της κοινωνικής προόδου».
* Τις φωτογραφίες παραχώρησε ο κ. Κοσμίδης
