Μονοπάτια για διαδρομές στο πολύ μακρινό παρελθόν, από την προϊστορία, αλλά και τους ελληνιστικούς και τους βυζαντινούς χρόνους μέχρι και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και σε μνημεία φυσικού κάλλους, αποκαλύπτονται στο μη ειδικό κοινό, στην πλούσια ιστορικά -αλλά λιγότερο προβεβλημένη, περιοχή της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς. Μάλιστα, ο αναλυτικός «χάρτης» για τους επισκέπτες προσφέρεται δωρεάν στο διαδίκτυο, προκειμένου να κάνουν μια πρώτη ηλεκτρονική ξενάγηση, πριν προγραμματίσουν την ημερήσια ή πολυήμερη εκδρομή τους στην περιοχή για να επιλέξουν τα σημεία του ενδιαφέροντός τους για να επισκεφθούν.
Πρόκειται για το άγνωστο παρελθόν της πόλης του Κιλκίς, για αρχαίες πόλεις του νομού με σημαντικότερες και επισκέψιμες την «Ευρωπαίων Πόλιν» στην κοιλάδα του Αξιού, και το Παλατιανό στα Κρούσσια όρη, καθώς και βυζαντινά φρούρια. Επιπλέον, μεταλλεία χαλκού, αργύρου και χρυσού στα Κρούσσια, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς στο όρος Πάικο, όπως και χαρακώματα και πεδία μαχών του Μεγάλου Πολέμου, αλλά και των πεσόντων του στην περιοχή, είναι όσα μπορεί να ανακαλύψει ο επισκέπτης στις έξι -προς το παρόν- διαδρομές, που προτείνει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς.
«Πρόκειται για ένα έργο, στο οποίο παρουσιάζονται έξι πολιτιστικές διαδρομές, που περιλαμβάνουν 42 σημαντικούς σταθμούς/στάσεις επίσκεψης, οι οποίοι στο μέλλον θα αυξηθούν», δήλωσε στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς Γεωργία Στρατούλη. «Θα θέλαμε το ευρύ κοινό, μέσω της ιστοσελίδας της Εφορείας μας αλλά και ειδικής εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα, να μπορεί από οποιαδήποτε χώρα του κόσμου να ενημερώνεται για τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, που μπορεί να επιλέξει, σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα του, για επίσκεψη στο Κιλκίς», συμπλήρωσε.
Διαδρομή 1: Η πόλη του Κιλκίς και το άγνωστο παρελθόν της
Ο νομός Κιλκίς, η δεύτερη πιο σημαντική πύλη εισόδου της χώρας μετά το αεροδρόμιο της Αθήνας «Ελευθέριος Βενιζέλος», φιλοξενεί στην πρωτεύουσά του το Αρχαιολογικό Μουσείο (σ.σ. στην παρούσα χρονική περίοδο βρίσκεται σε διαδικασία αναβάθμισης και δεν είναι ανοικτό για το κοινό), ενώ ακριβώς δίπλα βρίσκεται το κτήριο της παλιάς Νομαρχίας. Εκτός από αυτά, στη διαδρομή που προτείνει η ΕΦΑ Κιλκίς, διάρκειας τρεισήμισι ωρών, περιλαμβάνονται συνολικά δέκα στάσεις επίσκεψης σε σημεία, όπως ο λόφος του Αγίου Γεωργίου με τον ομώνυμο ναό του 19ου αι. στην κορυφή του και το σπήλαιο με τους εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Ο επισκέπτης μπορεί επίσης να γνωρίσει το οθωμανικό παρελθόν της πόλης, ανακαλύπτοντας την κρήνη Σαλάτς στην ομώνυμη συνοικία και το οθωμανικό λουτρό στο εμπορικό κέντρο. Μια εικόνα από τις επιχειρηματικές και εμπορικές δραστηριότητες των αρχών του 20ού αιώνα, σκιαγραφούν οι τρεις καπναποθήκες, που είναι πλέον ενσωματωμένες στον σύγχρονο αστικό ιστό. Τέλος, μνήμες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ανακαλούνται από την αναθηματική στήλη των Γάλλων στρατιωτών, σήμερα μπροστά στο δημαρχείο της πόλης.
Διαδρομή 2: Η «Ευρωπαίων πόλις» και η περιοχή της
Σε μνημεία του Δήμου Παιονίας, στο δυτικό τμήμα του νομού Κιλκίς, μπορεί να περιηγηθεί ο επισκέπτης τουλάχιστον επί τεσσερισήμισι ώρες, κάνοντας οκτώ στάσεις. Μία από αυτές είναι ο άλλοτε πλωτός Αξιός ποταμός, σημαντική πηγή ευφορίας της περιοχής και στη συνέχεια η αρχαία Ευρωπός, η γενέτειρα του Σελεύκου Α’, ιδρυτή της θρυλικής Δυναστείας των Σελευκιδών και πρωταγωνιστή της Ελληνιστικής Οικουμένης. Στην Ευρωπό, ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στον λόφο της αρχαίας πόλης και στο ρωμαϊκό και παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο του γειτονικού οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου, και νοτιότερα στη συστάδα με τρία ταφικά μνημεία, που ανήκαν σε δύο ταφικούς τύμβους, οι οποίοι πρόκειται να αποκατασταθούν, καθώς και στο ταφικό συγκρότημα στη σύγχρονη κοινότητα Μεσιάς με ταφικά οικοδομήματα της αριστοκρατίας της περιοχής του τέλους του 4ου – α’ μισού του 3ου αι. π.Χ..
Το όνομα της πόλης, «Ευρωπαίων η πόλις», τεκμηριώνεται από επιγραφική μαρτυρία σε βάση ανδριάντα ενός σπουδαίου Ρωμαίου αξιωματούχου, του Μάρκου Μινούκιου Ρούφου, που συνέβαλε σημαντικά να αποκρουστούν εχθρικά φύλα, που ήθελαν να καταλάβουν την Ευρωπό κατά τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. (110-108 π.Χ.). Μάλιστα, την Ευρωπό, με βάση μια αναφορά του Θουκυδίδη, προσπάθησε να την καταλάβει ανεπιτυχώς και πολύ νωρίτερα, το 429 π.Χ., ο Θράκας βασιλιάς Σιτάλκης. «Το γεγονός ότι δεν έπεσε αυτή η πόλη, μάλλον υποδεικνύει ότι πρέπει να είχε πολύ ισχυρά τείχη», σημειώνει η κ. Στρατούλη.
Στην ίδια διαδρομή βρίσκεται η σύγχρονη Μεσιά, όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει ένα οθωμανικό μαυσωλείο (τουρμπέ) των μέσων του 15ου αιώνα, ο οποίος το 1930 μετατράπηκε από τους πρόσφυγες σε χριστιανικό ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Οκτώ χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ευρωπού βρίσκονται σημαντικά ελληνιστικά ταφικά μνημεία του τέλους του 4ου – αρχών του 3ου αι. π.Χ., αλλά και ο επισκέψιμος πλέον Ταφικός Τύμβος Ι με μονοθάλαμο μακεδονικό τάφο και ταφική θήκη με γραπτό διάκοσμο ανατολικά του δρόμου του. Η περιήγηση ολοκληρώνεται με επίσκεψη στο λουτρό των πρώιμων οθωμανικών χρόνων του 15ος αι. στο Πολύκαστρο.
Διαδρομή 3: Αρχαίες πόλεις και μεταλλεία στα Κρούσσια όρη
Βγαίνοντας από την πόλη και κατευθυνόμενος προς τα βορειοανατολικά της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς, ο επισκέπτης μπορεί να ακολουθήσει τη διαδρομή τριών στάσεων και διάρκειας τριών ωρών και είκοσι λεπτών. Στο δρόμο προς το Χέρσο θα συναντήσει την παλαιοχριστιανική βασιλική του 6ου αι. νοτιοδυτικά από την κοινότητα Κορομηλιάς. Στη συνέχεια, περνώντας από μικρά και φιλόξενα χωριά προς τα Κρούσσια, καταλήγει στη ρωμαϊκή πόλη του Παλατιανού, με ιστορία από τον 10ο αι. π.Χ. ως τον 3ο αι. μ.Χ. Εκεί θα περιηγηθεί στις αμφιθεατρικά αναπτυγμένες γειτονιές της αρχαίας πόλης και θα θαυμάσει την υπέροχη θέα. Πέντε χιλιόμετρα ανατολικότερα, κοντά στην κοιλάδα του Γαλλικού ποταμού, έχει την ευκαιρία να γνωρίσει αρχαίες στοές, μάρτυρες μιας διαχρονικής μεταλλευτικής δραστηριότητας στην περιοχή, τουλάχιστον από την κλασική εποχή. «Σε πολύ κοντινή απόσταση από το Παλατιανό, υπάρχουν τα σπουδαία μεταλλεία του Γερακαριού και της Βάθης. Οι ορατές στοές στη Βάθη θα μπορούσαν, σύμφωνα με ειδικούς γεωλόγους-ορυκτολόγους, να χρονολογούνται από τις αρχές του 4ου αι π.Χ. Είναι πολύ εντυπωσιακά τα χρώματα των ορυκτών, που θα δει ο επισκέπτης, καθώς εκτός από τον χαλκό, έχουμε και τα οξείδιά του, το μπλε χρώμα του αζουρίτη και το πράσινο του μαλαχίτη», εξηγεί η κ. Στρατούλη.
Επίσης, σύμφωνα με την ίδια, στην πολιτεία του Παλατιανού, που έχει ήδη ανασκαφεί μία μεγάλη γειτονιά του ανατολικού τμήματός της, εκτός από οικίες, εργαστήρια, χώρους συνάθροισης κοινού και το τιμητικό Ηρώο της οικογένειας του Πάτραου, βρέθηκε ένα … ταχυφαγείο της εποχής. «Πολύ πρόσφατα, ταυτοποιήσαμε στο Παλατιανό ένα θερμοπωλείο, δηλ. ένα μικρό κατάστημα προετοιμασίας γευμάτων με μικρό χώρο εστίασης», υπογραμμίζει η κ. Στρατούλη.
Διαδρομή 4: Τειχισμένες πόλεις και φρούρια της αρχαιότητας
Το νοτιοανατολικό τμήμα του νομού προσφέρεται για εξερευνήσεις στις παρόχθιες περιοχές της κοιλάδας του Γαλλικού ποταμού και του αρχαιολογικού χώρου της Κολχίδας, σε μικρή απόσταση από το σύγχρονο χωριό, με αρχαιότητες ύστερων ρωμαϊκών, παλαιοχριστιανικών, βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων. Σε μία διαδρομή σχεδόν τεσσάρων ωρών, περιλαμβάνονται συνολικά πέντε στάσεις, όπως στον λόφο βορειοανατολικά από τον σύγχρονο οικισμό των Άνω Αποστόλων, όπου υπάρχουν και έχουν μερικώς ανασκαφεί οικοδομικά κατάλοιπα και δρόμοι της αρχαίας πόλης Μορρύλου, με το επιφανές θεραπευτήριο του θεού Ασκληπιού.
Η διαδρομή μπορεί να ολοκληρωθεί με επίσκεψη και ανάβαση στο «καρτερώτατον» (απόρθητο) βυζαντινό φρούριο του Γυναικοκάστρου, που χρονολογείται τον 14ο αι., αν και η περιοχή κατοικείται τουλάχιστον από την Ύστερη Εποχή Χαλκού (12ος/11ος αι. π.Χ.), σύμφωνα με τα ευρήματα ενός σημαντικού νεκροταφείου τύμβων ως και τα νεότερα χρόνια. Η περίοπτη θέα της περιοχής από την κορυφή της ακρόπολης υπόσχεται να μαγέψει και να αποζημιώσει τον οδοιπόρο.
«Νοτιανατολικά του Κιλκίς, τα τελευταία χρόνια ανασκάπτονται δύο πόλεις της αρχαιότητας. Η μία είναι η Μόρρυλος, και η άλλη, αταύτιστη έως σήμερα, βρίσκεται σε πεταλόσχημο -επίπεδο στην κορυφή του, λόφο, μεταξύ των κοινοτήτων Καμπάνη και Πεδινού. Στην αταύτιστη πόλη εντοπίσαμε σημαντικά στοιχεία για την πυκνή δόμησή της, την κεντρική πύλη της στο νότιο σκέλος του τείχους, που την περιβάλλει, το οποίο φέρει κατά διαστήματα τετράγωνους πύργους», εξηγεί η προϊσταμένη της ΕΦΑ Κιλκίς, σημειώνοντας ότι έχουν ήδη σκάψει 100 μέτρα του τείχους. Κατά την τρέχουσα ανασκαφική περίοδο, η έρευνα συνεχίζεται στα δυτικά της πύλης.
Διαδρομή 5: Στην κοσμοπολίτισσα Γουμένισσα και σε μνημεία του όρους Πάικου
Μία ευκαιρία γνωριμίας με τη Γουμένισσα, τα σοκάκια, τις πλατείες και τα σημαντικά μνημεία της, τα οποία αναδεικνύουν την ευμάρεια των κατοίκων της, δίνεται με τη διαδρομή διάρκειας τριών ωρών και δέκα λεπτών, που περιλαμβάνει οκτώ στάσεις. Παράλληλα, ο επισκέπτης θα ανακαλύψει τη συμβολή της στο Μακεδονικό Μέτωπο, στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η περιήγηση ξεκινά από την κρήνη, στην κεντρική πλατεία της πόλης, η οποία κατασκευάστηκε από τη Γαλλική Στρατιά της Ανατολής το 1918. Στη συνέχεια προτείνεται στάση στην Ιερά Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου (1802), για να θαυμάσει ο επισκέπτης το ξυλόγλυπτο τέμπλο της, και αμέσως μετά στο ναό του Αγίου Γεωργίου (1863-1869), με τα έντονα νεοκλασικιστικά στοιχεία στο εσωτερικό του, και επίσης, στάση στο πρώτο Διδακτήριο (1882-1894) της πόλης. Ο επισκέπτης θα καταλήγει στο Μεταξουργείο «Χρυσαλλίς» (1928-1930), ένα βιομηχανικό κτήριο με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και ιστορική αξία. Η διαδρομή ολοκληρώνεται με απόδραση στο δασωμένο Πάικο με τα πλούσια νερά και τους σημαντικούς μεταβυζαντινούς ναούς της Γρίβας και της Καστανερής.
Διαδρομή 6: Στα ίχνη του Μεγάλου Πολέμου στο Κιλκίς
Μία … dark tourism (σκοτεινός τουρισμός) θεματική διαδρομή, διάρκειας πέντε ωρών με επτά στάσεις, συναγωνίζεται αντίστοιχες γνωστές της Ευρώπης. Ακολουθώντας την, ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί σε ορατά μνημεία της πρόσφατης ευρωπαϊκής ιστορίας και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) στον νομό Κιλκίς. Θα δει το Κοινοπολιτειακό Μνημείο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και το Βρετανικό και το Ελληνικό στρατιωτικό κοιμητήριο στη Δοϊράνη, τα Κοινοπολιτειακά Κοιμητήρια στην Κρηστώνη και το Πολύκαστρο, το ελληνικό στρατιωτικό κοιμητήριο της Αξιούπολης, καθώς και το Ηρώο και το Μουσείο της μάχης του Σκρα.
«Στο χωριό της Δοϊράνης έχουμε ένα βρετανικό κι ένα ελληνικό κοιμητήριο από τους πεσόντες στην ομώνυμη μάχη του 1918, στην οποία χάθηκαν χιλιάδες άνθρωποι, αλλά συνέβαλε σημαντικά στο τέλος του πολέμου. Στη Δοϊράνη, στον αποκαλούμενο “Colonial Hill” μπορούμε να επισκεφθούμε το Ηρώο της Κοινοπολιτείας, ένα μνημείο με 10.500 ονόματα πεσόντων κατά τις επιχειρήσεις στο μακεδονικό μέτωπο», αναφέρει η Γεωργία Στρατούλη.
Οι έξι διαδρομές περιγράφονται αναλυτικά στην ιστοσελίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς στη διεύθυνση www.efa-kilkis.gr/routes/. Συνοδεύονται από οπτικοακουστικό υλικό, βίντεο, κείμενα, φωνογραφίες, ενώ οι στάσεις της καθεμιάς σημειώνονται σε χάρτη.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
*Φωτογραφίες: Αρχείο ΥΠΠΟ/ ΕΦΑ Κιλκίς. Ευγενική παραχώρηση από ΕΦΑ Κιλκίς μόνο για το παρόν άρθρο
