Με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων λειτουργίας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΣΔΔΑ), ο διευθυντής της σχολής Αθανάσιος Ράπτης μιλάει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για θέματα που άπτονται της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης και της εκπαίδευσης των στελεχών που την επανδρώνουν.
Η ΕΣΔΔΑ είναι η εκπαιδευτική μονάδα του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) με κύρια αποστολή την εκπαίδευση στελεχών της διοίκησης, επιτελικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα και την αναβάθμιση του προσωπικού του Δημοσίου μέσα από τη διαρκή εκπαίδευση και την πιστοποιημένη επιμόρφωση.
Από τη Σχολή έχουν αποφοιτήσει 29 εκπαιδευτικές σειρές, μετά από υψηλής ποιότητας σπουδές έχοντας αποδώσει στην δημόσια διοίκηση περίπου 3.300 αποφοίτους. Στη συνέντευξή του ο κ. Ράπτης -ο ίδιος απόφοιτος της 25ης σειράς- αναφέρει ότι η Σχολή αναθεωρεί διαρκώς το πρόγραμμα σπουδών της για να είναι στην αιχμή των εξελίξεων της επιστήμης, όπως είναι η τεχνητή νοημοσύνη, ενώ σχεδιάζει να υποβληθεί στην διαδικασία της διεθνής εξωτερικής αξιολόγησης με σκοπό την διαρκή βελτίωσή της.
Ο κ. Ράπτης αναφέρεται εκτενώς στις προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει στο κοντινό μέλλον ο δημόσιος τομέας, ενώ σημειώνει ότι για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις τα στελέχη θα πρέπει να είναι ικανά να λειτουργούν με αξιοπιστία το υφιστάμενο σύστημα διοίκησης από την θέση τους, να μπορούν να εισηγηθούν καινοτομίες και αλλαγές του συστήματος και να μπορούν να διαχειριστούν έκτακτες καταστάσεις και κρίσεις. Επισημαίνει επίσης ότι εκτός από δεξιότητες και ικανότητες, τα στελέχη είναι απαραίτητο να έχουν και αξίες με σημαντικότερη για τον δημόσιο τομέα την ακεραιότητα.
Ακολουθεί η συνέντευξη του διευθυντή της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, Αθανάσιου Ράπτη στον δημοσιογράφο του Αθηναϊκού – Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, Απόστολου Μιχαλούδη:
Ερ.: Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον ποιες είναι οι μεγάλες προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η δημόσια διοίκηση τα επόμενα χρόνια;
Απ.: Σε ένα κόσμο που μεταβάλλεται διαρκώς, ο δημόσιος τομέας καλείται να αντιμετωπίσει ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων. Η δημόσια διοίκηση ως ρυθμιστικός και εκτελεστικός μηχανισμός του κράτους, ήδη από τώρα αλλά και τα επόμενα χρόνια εντονότερα, έχει να απαντήσει σε ένα μεγάλο πλήθος προκλήσεων οι οποίες θα απαιτήσουν καινοτόμες και αποτελεσματικές λύσεις. Ορισμένες από τις προκλήσεις αυτές προέρχονται από το διεθνές μακροπεριβάλλον και άλλες έχουν πιο ενδογενή ή τοπικό χαρακτήρα.
Ορισμένες από τις μακροπροκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η δημόσια διοίκηση είναι οι εξής:
Η κλιματική κρίση, με τα ακραία καιρικά φαινόμενα και την υποβάθμιση των φυσικών πόρων, θα απαιτήσουν μεταξύ άλλων νέες υποδομές, προσαρμογή των διαδικασιών διαχείρισης και διακυβέρνησης.
Η διασφάλιση ενεργειακής επάρκειας και η ταυτόχρονη ανάγκη για πιο καθαρές μορφές ενέργειας σε φυσιολογικές τιμές, θα απαιτήσει συνέχιση των επενδύσεων σε ενεργειακές υποδομές κυρίως ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Η παρακολούθηση των εξελίξεων της τεχνολογίας η οποία εξελίσσεται ταχύτατα, σε τομείς όπως η πληροφορική, η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία, οι δορυφορικές εφαρμογές, κλπ. Ο δημόσιος τομέας καλείται να έχει επαρκή απόκριση σε τρείς ρόλους απέναντι στην τεχνολογία: να ρυθμίζει το περιβάλλον στο οποίο αυτή αναπτύσσεται, να χρησιμοποιεί την τεχνολογία αυτή ως καταναλωτής και να συμβάλει στην ανάπτυξη της.
Επιπλέον σημαντικά ζητήματα είναι η διασφάλιση της υγείας του πληθυσμού σε κοινωνικά αποδεκτή και οικονομικά βιώσιμη ποιότητα υπηρεσιών , η δημογραφική γήρανση, οι περιφερειακές αστάθειες του διεθνούς συστήματος ασφάλειας, οι μετακινήσεις πληθυσμών.
Επίσης σημαντικές προκλήσεις με εντονότερο ενδογενή χαρακτήρα είναι οι εξής:
Η συνέχιση της πολύ επιτυχημένης πορείας ψηφιακού μετασχηματισμού, με ένταση της απλούστευσης και ψηφιοποίησης των εσωτερικών διαδικασιών του δημοσίου, ώστε να μπορέσει ο δημόσιος τομέας να ανταποκριθεί στην υποστελέχωση αλλά και να προσφέρει υπηρεσίες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας στον πολίτη.
Η απώλεια προς τον ιδιωτικό τομέα στελεχών υψηλής εξειδίκευσης και τεχνογνωσίας είναι μια τάση που εντείνεται, καθώς το δημόσιο δεν είναι εύκολο να ανταγωνιστεί σε οικονομική ελκυστικότητα τον ιδιωτικό τομέα.
Η ανάπτυξη και ενσωμάτωση επιστημονικής τεχνογνωσίας σε όλους τους τομείς και τα στάδια της δημόσιας διοίκησης.
Προκειμένου να μπορέσει ο δημόσιος τομέας να απαντήσει στις προκλήσεις αυτές, θα πρέπει η χώρα μας να διαθέτει: επαρκώς εκπαιδευμένα και ικανά στελέχη, κατάλληλους θεσμούς και διαδικασίες, πολιτικό προσωπικό με ανάλογες ικανότητες και όραμα, να επενδύσει σε υποδομές και τεχνικά μέσα.
Ερ.: Ποιες πρέπει να είναι οι απαραίτητες δεξιότητες που πρέπει να έχουν τα ηγετικά στελέχη του δημοσίου για να ανταποκριθούν σε αυτές τις προκλήσεις;
Απ.: Η δημόσια διοίκηση, ως σώμα συνολικά, στο μέλλον πρέπει να είναι αρκετά πιο εκπαιδευμένη και ικανή από το παραδοσιακό πρότυπο που μπορεί κάποιος να έχει στο μυαλό του. Δεν θα μιλούσα μόνο για δεξιότητες, αλλά για ικανότητες γενικά. Ο όρος ικανότητα αναφέρεται στο συνολικό νοητικό εποικοδόμημα ενός ατόμου και είναι συνυφασμένος με την επίτευξη αποτελέσματος και συνηθίζεται να περιλαμβάνει γνώσεις, δεξιότητες, πεποιθήσεις, συμπεριφορές κλπ. Σε πολύ γενικευμένο επίπεδο, τα στελέχη της δημόσιας διοίκησης θα πρέπει να έχουν τρεις ικανότητες με την εξής σειρά: α) Να λειτουργούν με αξιοπιστία το υφιστάμενο σύστημα διοίκησης από την θέση τους, β) να μπορούν να εισηγηθούν καινοτομίες και αλλαγές του συστήματος και γ) να μπορούν να διαχειριστούν έκτακτες καταστάσεις και κρίσεις. Με κάποια έννοια, κάθε μια από αυτές τις ικανότητες, με την σειρά που αναφέρθηκαν, προϋποθέτει την κτήση και υπέρβαση της προηγούμενης της.
Οι απαιτούμενες γνώσεις για τα στελέχη της δημόσιας διοίκησης προφανώς ποικίλουν ανάλογα με την θέση που εργάζεται καθένας, αλλά απλουστευτικά μπορούμε να διακρίνουμε τους εξής έξι πυλώνες βασικών γνώσεων: οργάνωση και λειτουργία του κράτους και της δημόσιας διοίκησης, βασικά οικονομικά, ψηφιακές δεξιότητες, ψηφιακή διακυβέρνηση και διαδικασίες προμηθειών. Η αναφορά του έκτου πυλώνα, των προμηθειών, ίσως ξενίσει τους γνώστες του αντικειμένου, όμως πλέον αναδεικνύεται ως καθοριστική οριζόντια γνώση (σε κάποια πλαίσια ικανοτήτων ηγεσίας είναι διακριτή ικανότητα) και πολλές φορές οι διαδικασίες προμηθειών είναι καθοριστικός παράγοντας δυσλειτουργιών στην δημόσια διοίκηση.
Όσον αφορά τις δεξιότητες, υπάρχει μια πληθώρα απαιτούμενων ανά περίσταση δεξιοτήτων και μάλιστα η ελληνική δημόσια διοίκηση έχει επιδείξει σημαντική πρόοδο τελευταία σε αυτό τον τομέα, καταρτίζοντας ένα καλά δομημένο σύστημα από αυτές τις δεξιότητες. Αν έπρεπε να επιλέξω τρεις δεξιότητες ως αρχικές προς ανάπτυξη, θα επέλεγα την ομαδικότητα (γιατί η φύση των περισσότερων προβλημάτων απαιτεί συλλογική δράση), την κριτική σκέψη (γιατί η συνθετότητα των σημαντικών προβλημάτων απαιτεί κρίση και στάθμιση των δεδομένων και των εναλλακτικών επιλογών) και την προσαρμοστικότητα (γιατί τα περιβάλλοντα λειτουργίας παρουσιάζουν διαρκώς μεγαλύτερη μεταβλητότητα).
Τέλος, εκτός από ικανότητες θα εντόπιζα και κάποιες αξίες για το αξιακό σύστημα των στελεχών, με σημαντικότερη για τον δημόσιο τομέα την ακεραιότητα.
Ερ.: Πρόσφατα εισήχθη στη Σχολή σας η τεχνητή νοημοσύνη. Ποια τα οφέλη στην εκπαίδευση των στελεχών του Δημοσίου;
Απ.: Το μάθημα της τεχνητής νοημοσύνης διδασκόταν στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΣΔΔΑ) εδώ και μια δεκαετία περίπου, μόνο όμως για τα στελέχη του τμήματος ψηφιακής πολιτικής, όπως διδάσκονταν και άλλες αναδυόμενες τεχνολογίες της εποχής εκείνης. Σήμερα συνεχίζουμε να συμπεριλαμβάνουμε αναδυόμενα αντικείμενα στο πρόγραμμα σπουδών. Αυτό το κάνουμε για δύο λόγους: πρώτον για να καλλιεργήσουμε ένα πνεύμα ετοιμότητας προς το νέο και το καινοτόμο και δεύτερον γιατί κάποιες από αυτές τις τεχνολογίες όταν θα φτάσουν σε επίπεδο εφαρμογής να μην είναι παντελώς άγνωστες στα στελέχη του δημοσίου.
Στην πρόσφατη συνολική αναθεώρηση του προγράμματος σπουδών της ΕΣΔΔΑ, εισαγάγαμε την τεχνητή νοημοσύνη ως υποχρεωτικό μάθημα για όλους τους σπουδαστές της Σχολής ανεξαιρέτως, γιατί θεωρούμε ότι εντάσσεται πλέον στον θεμελιώδη εγγραμματισμό των στελεχών του δημοσίου.
Η εκπαίδευση των στελεχών του δημοσίου στην τεχνητή νοημοσύνη έχει οφέλη σε πολλαπλές διαστάσεις. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι αυξάνει την ποιότητα των παραδοτέων και την παραγωγικότητα των στελεχών, συνεισφέρει στην αύξηση της τεχνολογικής ετοιμότητας, μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη αναγκών, στην διαχείριση δεδομένων κλπ. Τελευταίο και πολύ σημαντικό, η ΤΝ μπορεί να είναι σημαντικό εργαλείο και στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της εκπαίδευσης εντός Σχολής αλλά και εντός δημοσίου γενικότερα, στην ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων κλπ.
Κρίσιμη παράμετρος για την ευρύτατη εκπαίδευση του προσωπικού του δημοσίου τομέα στην δημόσια διοίκηση και την διαχρονική παρακολούθηση των σχετικών εξελίξεων είναι η συνεργασία του δημοσίου τομέα με τον ιδιωτικό τομέα (που είναι ο κυρίως τόπος ανάπτυξης και παραγωγής ΑΙ). Στην λογική αυτή, συνεργασίες του δημοσίου με κολοσσούς της ΑΙ (όπως πρόσφατα ανακοινώθηκαν) είναι απόλυτα θετικές και πρέπει να συνεχιστούν, παράλληλα με την ανάπτυξη εθνικού ρυθμιστικού πλαισίου.
Ερ.: Η τεχνητή νοημοσύνη και γενικά οι αναδυόμενες τεχνολογίες μπορούν να αξιοποιηθούν στη δημόσια διοίκηση της χώρας και να ωφελήσουν τους συναλλασσόμενους πολίτες και τις επιχειρήσεις;
Απ.: Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι πια μια αναδυόμενη ή υποσχόμενη τεχνολογία, είναι ήδη εδώ. Η τεχνητή νοημοσύνη ως τεχνολογία ήδη έχει πολλές εφαρμογές στην δημόσια διοίκηση, με ρητό τρόπο σε συστήματα του δημοσίου, πέρα από την διάχυτη εφαρμογή σε προσωπικό επίπεδο που μπορεί να κάνουν ατομικά τα στελέχη του δημοσίου τομέα. Ενδεικτικά, ήδη χρησιμοποιείται σε υπηρεσίες όπως το Gov.gr με την εφαρμογή maigov όπου ένα chatbot βοηθάει τους πολίτες να βρουν την υπηρεσία που θέλουν, ή στο εσωτερικό του δημοσίου τομέα χρησιμοποιείται για την βελτίωση της ετήσιας στοχοθεσίας κλπ.
Υπάρχουν ήδη δεκάδες περιπτώσεις όπου τεχνολογίες ΑΙ τρέχουν στο παρασκήνιο εφαρμογών και υπηρεσιών που χρησιμοποιούμε ως πολίτες. Η επέκταση της εφαρμογής της μπορεί να βοηθήσει περαιτέρω στην αυτοματοποίηση των διαδικασιών του δημοσίου και στην εξυπηρέτηση των πολιτών, στην εξατομικευμένη εξυπηρέτηση του πολίτη και της επιχείρησης, στην πρόβλεψη αναγκών και γεγονότων όπως υπηρεσίες, κρίσεις ή καταστροφές, στην παρακολούθηση του κυβερνητικού έργου, στην εξεύρεση και υποστήριξη της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, στις έξυπνες πόλεις και τις αυτόματες μεταφορές και σε δεκάδες άλλες εφαρμογές.
Επίσης υποσχόμενες είναι και κάποιες από τις δεκάδες αναδυόμενες τεχνολογίες. Ενδεικτικά αναφέρω εκείνες τις τεχνολογίες οι οποίες μπορούν να συνεργήσουν με την ΤΝ λειτουργώντας επιταχυντικά. Τέτοιες είναι το διαδίκτυο των πραγμάτων (ΙοΤ), οι υπερυπολογιστές και η κβαντική υπολογιστική, η ρομποτική, οι τεχνολογίες επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας, το Blockchain, η νανοτεχνολογία, τα αυτόνομα οχήματα κλπ.
Ερ.: Συμπληρώθηκαν 40 χρόνια λειτουργίας της ΕΣΔΔΑ. Ποια είναι η συμβολή της στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και ποιες οι προοπτικές της στο μέλλον;
Απ.: Πριν από περίπου σαράντα χρόνια, το 1983, με σχεδόν ολική διακομματική συναίνεση ιδρύθηκε η ΕΣΔΔΑ ως εκπαιδευτική μονάδα του ΕΚΔΔΑ. Η Σχολή δημιουργήθηκε εμπνευσμένη από την επιτυχία της αντίστοιχης γαλλικής ΕΝΑ και μεταξύ άλλων απεικόνιζε την αντίληψη ότι γενικά η εκπαίδευση και ειδικότερα η υψηλού επιπέδου εκπαίδευση είναι θεμέλιος λίθος ενός σύγχρονου και αποτελεσματικού κράτους. Μέσα σε αυτές τις τέσσερις δεκαετίες η Σχολή κατόρθωσε να κατοχυρωθεί στην συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας ως μια Σχολή υψηλού επιπέδου σπουδών και αποφοίτων με εντονότερο ίσως χαρακτηριστικό στη συλλογική συνείδηση τον υψηλού επιπέδου, δυσκολίας και διαφάνειας εισαγωγικό διαγωνισμό. Αυτή η κληρονομιά, ενός εισαγωγικού διαγωνισμού επί σαράντα έτη απολύτως αξιοκρατικού, διαφανούς και άμεμπτου, αποτελεί ίσως την σημαντικότερη παρακαταθήκη και ευθύνη. Από τη Σχολή έχουν αποφοιτήσει 29 εκπαιδευτικές σειρές, τώρα εκπαιδεύεται η 30η σειρά, ενώ σε αυτόν τον πληθυσμό προστίθενται και οι απόφοιτοι από τέσσερις σειρές της ΕΣΤΑ, έχοντας αποδώσει στην δημόσια διοίκηση περίπου 3300 αποφοίτους υψηλών προσόντων. Οι απόφοιτοι της Σχολής έχουν κατακτήσει την φήμη των ικανών στελεχών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στην δημόσια διοίκηση δεν υπάρχουν ικανότατα στελέχη που δεν προέρχονται από την Σχολή.
Όλα αυτά τα χρόνια, οι απόφοιτοι της ΕΣΔΔΑ κατάφεραν να αναγνωρισθούν και να διακριθούν ως οιονεί σώμα στην δημόσια διοίκηση μέσω της εξέλιξής τους και της απόδοσης τους, συνεισφέροντας στην αξιόπιστη και αποτελεσματική λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και επιβεβαιώνοντας τον σκοπό ίδρυσης της Σχολής.
Σήμερα, η Σχολή συνεχίσει να διατηρεί το ίδιο ψηλό επίπεδο, έχει πλέον λάβει αναγνώριση και εκτός Ελλάδας, συμμετέχοντας σε πολλά διεθνή φόρουμ και συνεργασίες μέσω του ΕΚΔΔΑ στο οποίο υπάγεται και αναθεωρεί διαρκώς το πρόγραμμα σπουδών της για να είναι στην αιχμή των εξελίξεων της επιστήμης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην πρόσφατη αναθεώρηση του προγράμματος σπουδών συμμετείχαν σχεδόν εκατό στελέχη του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και μέλη ΔΕΠ, χρησιμοποιώντας εθνικά και διεθνή πλαίσια γνώσεων και δεξιοτήτων και συμπληρώνοντας αυτά, αναπτύσσοντας ένα ειδικό κατάλογο γνώσεων/ικανοτήτων, ως επιδιωκόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων του προγράμματος σπουδών. Επιπλέον, σχεδιάζει να υποβληθεί στην διαδικασία της διεθνής εξωτερικής αξιολόγησης με σκοπό την διαρκή βελτίωσή της. Τέλος, σε εξέλιξη βρίσκεται το έργο τεχνικής βοήθειας για συνολική αναβάθμιση του ΕΚΔΔΑ και κατά συνέπεια και της Σχολής, μετατρέποντας το ΕΚΔΔΑ και την ΕΣΔΔΑ σε ένα εξωστρεφές ευρωπαϊκό κέντρο αριστείας.
