Γράφει η Μαρία Καράντζα
Παιδίατρος- Ενδοκρινολόγος
Επ. Διευθύντρια Κλινικής Παιδιατρικής- Εφηβικής Ενδοκρινολογίας και Διαβήτη
Παίδων ΜΗΤΕΡΑ
Τι είναι η εφηβεία;
Η εφηβεία ή ενήβωση ή ήβη, είναι η διαδικασία κατά την οποία η σωματική, ψυχολογική και ορμονική ανάπτυξη του παιδιού εξελίσσεται προς την ωρίμανση και ενηλικίωση. Κατά την διάρκεια της εφηβείας τα παιδιά ψηλώνουν, αποκτούν μυϊκή μάζα και βάρος, αναπτύσσουν τον οστικό σκελετό τους και εξελίσσονται μέσω σταδίων εγκεφαλικής και συναισθηματικής ωρίμανσης. Οι αλλαγές αυτές συμβαίνουν μέσω της δράσης των ορμονών της εφηβείας, δηλαδή των οιστρογόνων και των ανδρογόνων.
Που παράγονται τα οιστρογόνα και τα ανδρογόνα;
Οι ορμόνες αυτές παράγονται στις ωοθήκες και στα επινεφρίδια στα κορίτσια και στους όρχεις και στα επινεφρίδια στα αγόρια. Οι ωοθήκες και οι όρχεις είναι επίσης υπεύθυνα για την παραγωγή ωαρίων και σπερματοζωαρίων, και τα επινεφρίδια παράγουν εκτός από ανδρογόνα, αδρεναλίνη και αλδοστερόνη, ορμόνες ρυθμιστικές της ενέργειας, του στρες και της ισορροπίας νερού και άλατος στο σώμα. Τόσο οι ωοθήκες, όσο και οι όρχεις παράγουν οιστρογόνα και ανδρογόνα, αλλά σε διαφορετική συγκέντρωση και μεταξύ τους ισορροπία. Οι έφηβοι παράγουν 10-20 φορές περισσότερη τεστοστερόνη σε σχέση με τις έφηβες, εξού και η μεγαλύτερη μυϊκή και οστική μάζα και η σωματική τριχοφυΐα στα αγόρια. Τα κορίτσια παράγουν μεγαλύτερη συγκέντρωση οιστρογόνων που οδηγεί στην ανάπτυξη του μαστού και του κόλπου.
Τα επινεφρίδια είναι μικροί αδένες που βρίσκονται πάνω στους νεφρούς, χωρίς να επηρεάζουν την νεφρική λειτουργία, και τα επινεφριδιακά ανδρογόνα είναι υπεύθυνα για την ανάπτυξη της τριχοφυΐας στο εφηβαίο και στις μασχάλες, την ακμή και την αλλαγή στην οσμή του ιδρώτα.
Ποια είναι η ηλικία έναρξης της εφηβείας;
Οι ωοθήκες και οι όρχεις αρχίζουν να ενεργοποιούνται μεταξύ της ηλικίας 8-14 ετών. Οι αλλαγές της εφηβείας διαρκούν 4-5 έτη και η πλειοψηφία των αλλαγών συμβαίνει στα πρώτα 2-3 έτη.
Πως εξετάζεται το παιδί μου για την ενήβωση;
Ο ενδοκρινολόγος εξετάζει κλινικά το παιδί, κοιτάει τον ρυθμό ανάπτυξης από το βιβλιάριο υγείας του, συνταγογραφεί αιματολογικές εξετάσεις, υπερήχους και μια ακτινογραφία άκρας χείρας «οστικής ηλικίας» ως δείκτη της σκελετικής ωρίμανσης και κρίνει εάν:
1. υπάρχει πρώιμη ή καθυστερημένη εφηβεία
2. υπάρχουν παθολογικά συμπτώματα σχετιζόμενα με την διάγνωση
Πρώιμη ήβη
Τι ορίζουμε σαν πρώιμη ήβη;
Όταν υπάρχουν σημάδια ενήβωσης, δηλαδή ανάπτυξη του μαστού πριν τη ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και αύξηση του μεγέθους των όρχεων πριν την ηλικία των 9 ετών στα αγόρια, η ήβη θεωρείται πρώιμη.
Όταν τα σημάδια αφορούν μόνο στην τριχοφυΐα εφηβαίου ή μασχαλών, στην ακμή ή στην αλλαγή της οσμής του ιδρώτα, αυτό συχνότερα οφείλεται στην παραγωγή επινεφριδιακών ανδρογόνων, η οποία προ της ηλικίας των 9 ετών και στα δύο φύλα, θεωρείται πρώιμη και αποκαλείται πρώιμη αδρεναρχή.
Δεν θα πρέπει άρα να συγχέουμε την πρώιμη ήβη με την πρώιμη αδρεναρχή.
Γιατί έχει το παιδί μου πρώιμη ήβη;
Στην πλειοψηφία των παιδιών που μπαίνουν πρώιμα στην εφηβεία δεν ανευρίσκεται παθολογικό αίτιο. Συχνά υπάρχει κληρονομικότητα στην οικογένεια. Σπανιότερα αίτια είναι παθήσεις του θυρεοειδούς, κύστεις ή μικροαδωνώματα που πιέζουν την υπόφυση (το τμήμα του εγκεφάλου που ενεργοποιεί την έναρξη της ήβης), εξωγενής χρήση ορμονικών σκευασμάτων, παχυσαρκία, όγκοι των όρχεων κ.ά. Κατά την διάρκεια της πρώτης καραντίνας της πανδημίας COVID-19 παρατηρήθηκε παγκοσμίως αξιοσημείωτη αύξηση των περιστατικών πρώιμη ήβης ειδικά στα κορίτσια.
Ποιά είναι η θεραπεία της πρώιμης ήβης;
Η θεραπεία αναστολής εφηβείας όπως ονομάζεται, είναι χορήγηση GnRH αγωνιστών σε μορφή ένεσης ανά 1-3 μήνες μέχρι την ηλικία που φυσιολογικά αρχίζει η εφηβεία. Μακροπρόθεσμες μελέτες παρακολούθησης έχουν δείξει ότι η θεραπεία αυτή είναι αποτελεσματική και ασφαλής.
Καθυστερημένη εφηβεία
Τι ορίζουμε σαν καθυστερημένη εφηβεία;
Η έναρξη της εφηβείας μετά την ηλικία των 14 ετών ή η ανεπαρκής εξέλιξη της μετά τα 16 έτη ορίζεται σαν καθυστέρηση ενήβωσης. Ο χρόνος έναρξης της εφηβείας είναι πολύ συχνά κληρονομικός, και έτσι τόσο η νωρίς, όσο και η καθυστερημένη ήβη απαντώνται στα μέλη της ίδιας οικογένειας. Και στις δύο περιπτώσεις (νωρίς ή αργά), είναι απαραίτητος ο ενδοκρινολογικός έλεγχος προς αποκλεισμό παθολογικών αιτιών.
Γιατί έχει το παιδί μου καθυστέρηση εφηβείας;
Η πλειοψηφία των παιδιών έχει ιδιοσυστασιακή καθυστέρηση ανάπτυξης και ενήβωσης, δηλαδή δεν υπάρχει παθολογική αιτία και συχνά υπάρχει κληρονομικό ιστορικό. Σπανιότερα υπάρχουν γενετικά, διατροφικά ή σχετιζόμενα με χρόνια νοσήματα αίτια καθυστέρησης ενήβωσης.
Ποιά είναι η θεραπεία της καθυστερημένης εφηβείας;
Στην πλειοψηφία των παιδιών με ιδιοσυστασιακή καθυστέρηση ανάπτυξης και ενήβωσης απλά καθησυχάζουμε τον έφηβο και την οικογένεια. Σε ψυχολογικά επιβαρυμένα αγόρια μπορεί να χρησιμοποιήσουμε ένα τρίμηνο σχήμα χορήγησης τεστοστερόνης ώστε να δοθεί το «σήμα» εκκίνησης της εφηβείας. Σε άλλες παθολογικές αιτίες η θεραπεία εξατομικεύεται ανάλογα με την διάγνωση το φύλο.
