Μετά τον ασθενή με κάταγμα στο χέρι και τον επόμενο που υποβάλλεται σε ακτινογραφία θώρακα, τη βαριά πόρτα ακτινολογικού εργαστηρίου ιδιωτικής κλινικής της Θεσσαλονίκης, περνούν …έργα τέχνης από το γειτονικό Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών. Ο χειριστής αλλάζει και ο ειδικός στη συγκεκριμένη απεικόνιση, εξετάζει τα επίπεδα των χρωμάτων, το υπόστρωμα του κάθε έργου, καθώς και άλλες πληροφορίες καθοριστικές για τη χρονολόγηση και αξιολόγησή τους.
Πρόκειται για ένα μόνο κομμάτι μιας μεγάλης έρευνας που έκανε το προηγούμενο διάστημα το Τελλόγλειο, προκειμένου να παρουσιάσει την έκθεση με τίτλο «Η κρυφή γοητεία της πλαστογραφίας», με αφορμή την έκθεση «Fake (f)or Real» (Ψεύτικο για αληθινό;), την οποία διοργανώνει σε συνεργασία με το Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας που εδρεύει στις Βρυξέλλες, που θα φιλοξενηθεί παράλληλα στον ίδιο χώρο.
Ιστορίες παραποιήσεων και πλαστογραφήσεων από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας θα ξεπηδήσουν μέσα από εκθέματα της «Fake (f)or Real», που χωρίζονται σε έξι μεγάλες θεματικές ενότητες: «Εξουσία και Προσευχή», «Η κατανόηση του κόσμου», «Ένωση και Διαίρεση», «Στον πόλεμο», «Παραχάραξη και Πλούτος» και «Η εποχή της μετά-αλήθειας», ενώ ταινίες και διαδραστικά παιχνίδια θα συμπληρώσουν την εμπειρία ξενάγησης.
Η συγκεκριμένη έκθεση περιγράφει τις ιστορικές συνθήκες που εξηγούν την εμφάνιση των πλαστογραφήσεων, τα κίνητρα πίσω από αυτές και τον αντίκτυπο που είχαν, ενώ δείχνει πώς τελικά αποκαλύφθηκαν οι παραχαράκτες. «Θα παρουσιαστούν πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες, που δεν είναι τόσο πολύ γνωστές σε μας και αφορούν εκτός από την ιστορία, την πολιτική, την οικονομία ή την τέχνη, ακόμα και τον πόλεμο και τις συνθήκες που αναγκάζεται κανείς να πλαστογραφήσει κάποιος για να σωθεί. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η περίοδος της Κατοχής, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου οι άνθρωποι έκαναν πλαστές ταυτότητες ή άλλα έγγραφα για να σωθούν», δήλωσε στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Γενική Διευθύντρια του Τελλόγλειου, Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
Η ανθρώπινη προδιάθεση να πιστεύει στο «ψεύτικο», καθώς και οι στόχοι πίσω από την εξαπάτηση των άλλων, φαίνεται να είναι διαχρονική. Γι’ αυτό και η έκθεση φτάνει ως το σήμερα, όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει ακόμα και πλαστά αντικείμενα μεγάλων οίκων μόδας. «Μιλάμε για τσάντες Louis Vuitton, λείψανα αγίων όπου για το ίδιο πρόσωπο υπάρχουν περισσότερα από ένα κρανία, ακόμη και πλαστές ιστορίες για ανακαλύψεις από γεωγράφους, όπως π.χ. ένα χάρτη του Ορτέλιους με πλαστές περιοχές ακόμα και στην περιοχή της Μακεδονίας το 16ο αιώνα», εξηγεί η κ. Βουτυρά.
Δεύτερη έκθεση με Βελγική έμπνευση και μετά από …ανακρίσεις έργων τέχνης
Ο τρόπος που χειρίζονται το πρωτότυπο θέμα της πλαστογραφίας οι Βέλγοι, ενέπνευσε τη διοίκηση του Τελλόγλειου Ιδρύματος και αποφάσισε να το εφαρμόσει αποκλειστικά και αναλυτικά στην τέχνη. Έτσι, παράλληλα με την «Fake (f)or Real», θα λειτουργήσει στον πρώτο όροφο του Ιδρύματος η έκθεση «Η κρυφή γοητεία της πλαστογραφίας», την οποία θα εγκαινιάσει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
«Ξεκινήσαμε από τη δική μας συλλογή και συγκεκριμένα από τα ευρωπαϊκά έργα, ένα κομμάτι με το οποίο δεν είχαμε ασχοληθεί και δεν το είχαμε δείξει σχεδόν ποτέ στο κοινό», αναφέρει η κ. Βουτυρά. Χαρακτηρίζει την αναζήτηση «κυνήγι θησαυρού», ενώ λέει ότι τα συμπεράσματα για το κάθε έργο της έκθεσης, «θα μπορούσαν να αποτελούν την υπόθεση για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα». «Ψάχναμε ολίγον στα …τυφλά, γιατί πρόκειται για έργα που οι αγορές τους έγιναν από τον Νέστορα και την Αλίκη Τέλλογλου πριν τη δωρεά στο Ίδρυμα, τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 και δεν υπάρχουν πλέον στοιχεία, έγγραφα και αποδείξεις», εξηγεί.
Η λύση λοιπόν ήταν να «ανακρίνουν» τα ίδια τα έργα για να τα κάνουν να «μιλήσουν». «Αυτό σημαίνει ότι τα βγάζαμε από τα κάδρα, βλέπαμε κάθε λεπτομέρεια που μπορεί να είχαν, στοιχεία ή σημειώσεις στο πίσω μέρος τους, ενώ επιστρατεύσαμε ακόμα και ακτινογραφίες, UV ή μικροσκόπια, που …βγάζανε με άλλο τρόπο τα μυστικά τους», προσθέτει η Γενική Διευθύντρια.
Στην ανίχνευση στοιχείων των έργων με τεχνολογικές μεθόδους βοήθησαν καθοριστικά το Τμήμα Συντήρησης Εικόνων του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, το Ίδρυμα Ορμύλια, αλλά και το Απεικονιστικό Τμήμα της Κλινικής Euromedica Κυανούς Σταυρός, ενώ τα αποτελέσματα, τα συμπεράσματα και οι διαπιστώσεις έκρυβαν πολλές εκπλήξεις. «Για παράδειγμα, σε έναν πίνακα του Μονέ που ήταν διπλός, με μπρος και πίσω όψη, αυτός που έχει υπογραφή βγήκε να είναι πλαστός και αυτός που δεν έχει είναι ο γνήσιος. Σημαντική ήταν η αποκάλυψη του εργαστηρίου για ένα έργο του Ρενουάρ, όπου βλέποντας καλύτερα τα επίπεδα των χρωμάτων, διαπιστώθηκε ποιο ήταν το υπόστρωμα και ότι ζωγράφισε από πάνω ένα καινούργιο κομμάτι», τονίζει.
Εκτός από τις Συλλογές του Τελλογλείου Ιδρύματος, αναζητήθηκαν και μελετήθηκαν για τις ανάγκες της έκθεσης έργα που ανταποκρίνονται στο θέμα, αλλά και δάνεια από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, από το Μουσείο Εκμαγείων του ΑΠΘ, από το Πολεμικό Μουσείο, αλλά και από συλλέκτες και ιδιωτικές συλλογές. «Σε αυτά που είναι σίγουρα πλαστά -που δεν είναι και τόσα πολλά, βάζουμε δίπλα κάποιο γνήσιο από τη συλλογή μας. Π.χ. ένα γνήσιο έργο του Μπουζιάνη αλλά και έναν πλαστό του ίδιου καλλιτέχνη. Έναν γνήσιο Παρθένη και πολλούς πλαστούς …Παρθένηδες», αναφέρει και ευχαριστεί τους συλλέκτες που στο άκουσμα αυτής της έκθεσης εντόπισαν και δώρισαν πλαστά έργα.
Κλείνοντας η κ. Βουτυρά θέλησε να ξεχωρίσει την έννοια του αντιγράφου ή της μίμησης με αυτήν του πλαστού. «Πλαστό είναι μόνο όταν ο σκοπός και το κίνητρο του αντιγραφέα είναι το κέρδος ή έχει στόχο να εξαπατήσει για να εκδικηθεί τον κόσμο της τέχνης, τους πλούσιους συλλέκτες ή τα μουσεία που ενδεχομένως τον έχουν απορρίψει. Εκεί λοιπόν είναι σίγουρο ότι μιλάμε για μία απάτη. Το να αντιγράψει κάποιος ένα έργο όμως, δεν απαγορεύεται, αρκεί να μην υπογράψει με ψεύτικο όνομα», υπογράμμισε, θυμίζοντας την πρακτική μεγάλων μουσείων, που πολλές φορές αντικαθιστούν πρωτότυπα έργα με ένα πολύ καλό αντίγραφο για λόγους προστασίας από τη φθορά, το φως ή και την κλοπή.
Το αποτέλεσμα αυτής της νέας διαδρομής προσέγγισης των έργων και της προσεκτικής ανάγνωσής τους, θα έχει τη δυνατότητα να δει ο επισκέπτης στο Τελλόγλειο από τις 2 Φεβρουαρίου, οπότε και θα γίνουν τα εγκαίνια της «Fake (f)or Real» στο ισόγειο και της έκθεσης «Η κρυφή γοητεία της πλαστογραφίας» στον πρώτο όροφο. Η διάρκειά τους θα είναι έως το τέλος Ιουνίου.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
