«Για να φτάσει ο άνθρωπος στη λύτρωση, χρειάζεται πρώτα να αποδεχτεί τον πόνο του παρελθόντος και να αναπτύξει το συγχωρητικό κομμάτι. Μεγαλώνοντας τον προσωπικό ψυχικό χώρο, βοηθάμε να μεγαλώσει και ο Συλλογικός». Με αφορμή το λεύκωμα Tehom που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καπόν, αλλά και την ομώνυμη έκθεση η οποία συνεχίζεται έως τις 19/5 στο Μουσείο Μπενάκη-Πειραιώς 138, η φωτογράφος Ρενέ Ρεβάχ μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για το συγκεκριμένο πρότζεκτ, κάποιους από τους «πρωταγωνιστές» του, όπως το τραπεζομάντιλο από το παλιό μπαούλο με τα υφάσματα των συγγενών της που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, αλλά και για τον παππού της Αλβέρτο, μοναδικό επιζώντα της οικογένειας, που αν και δεν πρόλαβε να γνωρίσει «συνομιλούσε» καθημερινά μαζί του νοερά κατά τη διάρκεια των ταξιδιών της στο Μπίρκεναου και στο Άουσβιτς, από τα οποία γεννήθηκε εικαστικά η αφήγηση της επώδυνης διαδρομής…
«Η φωτογραφική εργασία Tehom ξεκίνησε το 2017 και δυο τυχαία γεγονότα στάθηκαν η αφορμή. Το πρώτο είναι η αποκάλυψη ενός μπαούλου, που περιείχε υφάσματα των συγγενών που επιβιβάστηκαν στα τρένα του θανάτου με πορεία τα στρατόπεδα εξόντωσης. Το δεύτερο είναι ένα ντοκιμαντέρ που παρακολούθησα την ίδια περίοδο και αφηγείται τη συγκινητική ιστορία της επιζήσασας των στρατοπέδων Εύα Μόζες Κορ, η οποία υπήρξε πειραματόζωο του διαβόητου γιατρού Γιόζεφ Μένγκελε. Η Κορ αφιέρωσε τη ζωή της στη διάσωση της μνήμης των Διδύμων του Άουσβιτς, ενώ εξωτερίκευσε την ανάγκη της να συγχωρέσει τους βασανιστές της, ώστε να διαφύγει από την κατάσταση του θύματος και να ζήσει ελεύθερη από τον πόνο του παρελθόντος», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ρενέ Ρεβάχ.
Ο παππούς της Ρενέ Ρεβάχ, Αλβέρτος, ήταν ο μοναδικός επιζών του Ολοκαυτώματος. Όλη η υπόλοιπη οικογένεια, η μητέρα του, τα αδέρφια του και τα ανίψια του, επιβιβάστηκαν στα τρένα και δεν επέστρεψαν ποτέ. «Τον παππού μου δεν τον γνώρισα. Η μορφή του σχηματίστηκε στο μυαλό μου σε νεαρή ηλικία, από φανταστικές εικόνες που προέκυπταν από αφηγήσεις και οικογενειακές φωτογραφίες. Ήμουν ένα κορίτσι που στεκόταν ασάλευτο απέναντι στο πορτρέτο του, στο γραφείο του πατέρα μου, ψάχνοντας μια λογική εξήγηση στις εικόνες που ξεχείλιζαν στο μυαλό μου. Μπερδεμένες εικόνες από σκελετωμένα σώματα με κενά βλέμματα, βαγόνια με ανθρώπους στοιβαγμένους, φούρνους, καπνούς και στάχτες στροβιλίζονταν στη φαντασία μου και μου προκαλούσαν πόνο και απελπισία. Όσο κι αν άπλωνα ένα φανταστικό χέρι να τον αγγίξω, μας χώριζε αμείλικτα ο χρόνος. Μια από τις φορές που επανέλαβα την προσπάθεια να συνδεθώ ψυχικά με τον παππού μου, η καρδιά μου άνοιξε διάπλατα και άρχισε να ρέει ένα ποτάμι αγάπης. Το χάος μετατράπηκε σε λόγο και υπόσχεση να επισκεφθώ τους τόπους του μαρτυρίου, που ο ίδιος δεν άντεξε να αντικρίσει, και να απελευθερώσω το βαρύ ψυχικό υλικό που κληρονόμησα αναζητώντας τη θεραπεία και τη λύτρωση», σημειώνει για το ψυχικό αίτημα να ακολουθήσει τα «ίχνη» των συγγενών που γεννήθηκε στην παιδική της ηλικία. «Ύστερα από πολλά χρόνια, έχοντας αποκτήσει τη δική μου οικογένεια, αυτή η ψυχική υπόσχεση μετατράπηκε σε πυκνή ενέργεια, που βρήκε τον τρόπο να εκδηλωθεί στην πραγματικότητα», προσθέτει.
Η λέξη Tehom σημαίνει Άβυσσος και, όπως εξηγεί η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ, την συναντάμε στο πρώτο κεφάλαιο της Βίβλου, στη Γέννηση. «Αναφέρεται στα σκοτεινά νερά που σκεπάζουν τη Γη. Το Tehom είναι η αρχή των πάντων και εμπεριέχει τη δυνατότητα για αναγέννηση. Σε νεαρή ηλικία προέκυψε μέσα μου η επιθυμία για θεραπεία και έχω αφιερώσει τη ζωή μου σε αυτήν την αποστολή συνειδητά. Γνωρίζω ότι το φως συνυπάρχει με το σκοτάδι και έχω εκπαιδευτεί να βυθίζομαι στον πόνο με ευλάβεια και αποδοχή και ν’ ανακαλύπτω τα δώρα του. Στα ταξίδια βίωσα αντικρουόμενα συναισθήματα. Στη μια όχθη ο πόνος, ο τρόμος, η απελπισία και στην άλλη η ανακούφιση, η αποδοχή, η ανάγκη για επιβίωση, η παρατήρηση της ομορφιάς της φύσης. Αυτές οι αντιθέσεις δημιουργούσαν μια καινούργια πραγματικότητα. Μια ρωγμή. Ένα πέρασμα. Για να φτάσει ο άνθρωπος στη λύτρωση, χρειάζεται πρώτα να αποδεχτεί τον πόνο του παρελθόντος και να αναπτύξει το συγχωρητικό κομμάτι. Μεγαλώνοντας τον προσωπικό ψυχικό χώρο, βοηθάμε να μεγαλώσει και ο Συλλογικός», υπογραμμίζει η καλλιτέχνις στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο της Tehom έχει ένα διάφανο τραπεζομάντιλο. «Όταν η μητέρα μου φανέρωσε τα υφάσματα των συγγενών, ξεχώρισα ένα πλεκτό τραπεζομάντιλο. Με συγκινούσε η αίσθηση του χειροποίητου και η διαφάνεια του υφάσματος που επέτρεπε στο φως να το διαπεράσει. Αυτό το πλεκτό ύφασμα διατρέχει το έργο συνδέοντας το “ τότε” της ιστορίας της οικογένειας με την επιτακτική επιθυμία να αναμετρηθώ στα βάθη της Αβύσσου με τον φόβο, την ελπίδα, την αγωνία του αφανισμού. Στην ανάπτυξη του έργου το σκηνοθετώ, αποδίδοντας σε αυτό διαφορετικές μορφές και, ανάλογα, σημασίες. Το πλεκτό γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ένας φορέας της στιγμής της συντριβής, μια απτή μετωνυμία της αναγγελίας της εξόντωσης της οικογένειας και της ματαίωσης της προσδοκίας πως η ζωή μπορούσε να επιστρέψει, να γίνει όπως πριν. Το συναντάμε αρχικά απλωμένο μέσα στο βαγόνι που μετέφερε τους δικούς μου στο Άουσβιτς, που βρίσκεται στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό στη Θεσσαλονίκη. Σε αυτή την πρώτη σκηνοθεσία, το πέπλο σχηματίζει μια στέγη που ως χουπά (παραδοσιακό εβραϊκό σύμβολο του σπιτιού και της θείας σκέπης), εκπροσωπεί “ το πνεύμα της οικογένειας”, που προσκαλεί τα φαντάσματα να φανερωθούν: πρώτα το πορτρέτο της προγιαγιάς μου κι έπειτα άλλα πρόσωπα, που προβάλλονται διαδοχικά στον εσωτερικό τοίχο του βαγονιού. Με αυτό το “ τελετουργικό” ξεκινά το ψυχικό ταξίδι και τα πρώτα βήματα στο παρελθόν και ταυτόχρονα η αφήγηση στο φωτογραφικό λεύκωμα Tehom που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καπόν», διευκρινίζει η Ρ. Ρεβάχ, το φωτογραφικό πρότζεκτ της οποίας περιλαμβάνει μαυρόασπρες και έγχρωμες φωτογραφίες, ενώ κάποια έργα της απεικονίζουν ένα κορίτσι που κολυμπά σαν έμβρυο μέσα στο νερό μαζί με το παλιό οικογενειακό τραπεζομάντιλο.
«Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες στο λεύκωμα εκπροσωπούν το παρελθόν και ταυτόχρονα το άχρονο. Τονίζουν τη συνύπαρξη της σκιάς με το φως. Οι έγχρωμες φωτογραφίες παραπέμπουν στην κατηγορία του τεκμηρίου και απεικονίζουν αποτυπώματα των ανθρώπων που έζησαν στα στρατόπεδα, καθώς και το κυανό αποτύπωμα του θανατηφόρου Κυκλώνα Β, του χημικού που χρησιμοποίησαν οι ναζί για να εξοντώσουν εκατομμύρια ανθρώπους στους θαλάμους αερίων. Το κορίτσι είναι η αγαπημένη φίλη Σταυριάνα Αστραδενή. Γνωριστήκαμε με αφορμή την δημιουργία των υποβρύχιων φωτογραφιών και βίντεο και κρατήσαμε μια φιλική σχέση. Οι υποβρύχιες εικόνες προέκυψαν από ένα όνειρο που είδα την εποχή που βύθιζα το ύφασμα στα νερά μια λίμνης με την πρόθεση να το “ καθαρίσω” ενεργειακά. Στο όνειρο το ύφασμα εμφανίζεται σε μια μήτρα και μοιάζει να τυλίγει και να προστατεύει ένα έμβρυο. Όταν άρχισα να αναζητώ ένα κορίτσι για να δημιουργήσω μια παρόμοια εικόνα, επέλεξα την Σταυριάνα. Το 2018 δημιουργήσαμε μια φωτογραφική ενότητα από υποβρύχιες φωτογραφίες που για πρώτη φορά θα ονομάσω Tehom, οι οποίες τυπώθηκαν σε διαφανή υφάσματα και παρουσιάστηκαν στο 48o Φεστιβάλ Ολύμπου το 2019», διευκρινίζει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ, που δίνει έμφαση στη σημασία της θεραπείας του τραύματος στη ζωή του ανθρώπου.
«Το συγκεκριμένο ψυχικό ταξίδι μου ξεκίνησε όταν απέκτησα τα τέσσερα παιδιά μου και συνειδητοποίησα την αναγκαιότητα της θεραπείας, ώστε να μην τους κληρονομήσω τα βαριά υλικά του τραύματος. Η πορεία είναι δύσκολη και επίπονη, αλλά η επούλωση είναι λυτρωτική. Χρειάζεται σθένος, αποφασιστικότητα και ψυχική αντοχή αλλά τα δώρα είναι ανεκτίμητα. Το μήνυμα για κάθαρση που αισθάνομαι ότι επικοινωνώ με αφορμή την έκθεση πιστεύω πως είναι ιδιαίτερα πολύτιμο», καταλήγει η Ρ. Ρεβάχ.
Ελένη Μάρκου
