Τρεις καλλιτέχνιδες, η Σουηδή Hanna Norrna και οι Ελληνίδες Ειρήνη Γκόνου και Κλεοπάτρα Τσαλή, «συνέδεσαν» με νήμα μετάξης το Σουφλί με το σουηδικό νησί Γκότλαντ. Το 2023, στο Γκότλαντ παρουσίασαν έκθεση με έργα τους σύγχρονης τέχνης με μετάξι και διοργάνωσαν εργαστήρια· φέτος, το Μουσείο Μετάξης στο Σουφλί φιλοξενεί επίσης έργα τους και εργαστήρια. Οι Norrna, Γκόνου και Τσαλή μίλησαν για το πρότζεκτ Morus (μουριά, στα λατινικά) στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Το συνεργατικό πρότζεκτ Morus ξεκινά με την οικιακή σηροτροφία· oι καλλιτέχνιδες εκτρέφουν μεταξοσκώληκες σε μικρή κλίμακα, στα σπίτια τους – στο Γκότλαντ η Norrna, στη Νάξο η Γκόνου και στην Αθήνα η Τσαλή – ενώ εργάζονται in situ, ερευνώντας την παραγωγή μεταξιού στο παρελθόν και στο παρόν. «Το έργο μας εμπλέκει τις τοπικές κοινότητες και στόχος μας είναι να καλέσουμε ανθρώπους από διαφορετικά μέρη να αφηγηθούν τις ιστορίες τους για το μετάξι. Μέσω του δικτύου Morus, δημιουργούνται μικρές κοινότητες ανταλλαγής γνώσεων και ενδυνάμωσης» εξηγεί η Κλεοπάτρα Τσαλή.
Στο Σουφλί, «παράλληλα με την έκθεση “Morus” στο Μουσείο Μετάξης, που οργάνωσε και επιμελήθηκε η ομάδα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, πραγματοποιήσαμε καλλιτεχνικά και εκπαιδευτικά εργαστήρια για τα παιδιά της ευρύτερης περιοχής. Τα έργα μας εκτίθενται ανάμεσα στα εκθέματα του Μουσείου που διηγούνται την ιστορία του μεταξιού της περιοχής (https://www.instagram.com/p/C50fx7lIzgO/). Το Μουσείο στεγάζεται σε ένα παλιό “αρχοντικό” του 1880 στο Σουφλί και ένα τυπικό παραδοσιακό κουκουλόσπιτο» αφηγείται η Ειρήνη Γκόνου. «Επισκεφθήκαμε τα Πομακοχώρια του Έβρου, το Δημοτικό Σχολείο και το Νηπιαγωγείο Ρούσσας όπου γνωρίσαμε τους δασκάλους και τα παιδιά, που συμμετείχαν στα εργαστήρια για τη μεταξωτή κλωστή. Όπως επίσης, τον Τεκέ (ιερό ναό) της Ρούσσας, όπου οι επιστάτες του ναού, τέταρτη γενιά της ίδιας οικογένειας, μας μίλησαν για τη ζωή των μειονοτήτων της περιοχής, την ιστορία του ναού και για την Ιερή Μουριά που βρίσκεται στην αυλή του ναού εδώ και 600 χρόνια σύμφωνα με την παράδοση και θεωρείται θαυματουργή» συνεχίζει.
Αναφερόμενη στην πρώτη άκρη του συνδετικού νήματος μετάξης, η Hanna Norrna διηγείται: «Στο Γκότλαντ (Gotland), φυτείες χιλιάδων μουριών δημιουργήθηκαν μεταξύ 1830 και 1850. Κυρίες της αριστοκρατίας παρήγαγαν μετάξι στα δικά τους κτήματα και γυναίκες στις παρυφές της κοινωνίας εκπαιδεύτηκαν από την Elisabeth Blessell Kahl να εργαστούν στην εκτροφή μεταξοσκωλήκων στο ίδρυμα Arbetshuset στην πόλη Βίσμπι (Visby). Σκοπός του ιδρύματος ήταν να δώσει σε άνεργες γυναίκες ευκαιρία να κερδίζουν τα προς το ζην. Οι απαρχές της παραγωγής μετάξης στο Γκότλαντ ανάγονται στον Μεσαίωνα, όταν μοναχοί από τη νότια Ευρώπη έφεραν μουριές στο νησί. Η παλαιότερη γραπτή αναφορά για παραγωγή μετάξης που έχω εντοπίσει είναι από το 1753, όταν ένας αγρότης απέστειλε στη Στοκχόλμη μια μικρή ποσότητα που είχε οικιακά παράξει.
Η έκθεση «Morus» στην Galleri Apoteket στο Roma Kungsgård (Ιούλιος 2023) παρουσίασε έναν αριθμό έργων τέχνης που διερευνούσαν τα θέματα της μεταμόρφωσης, έκδυσης, μυθολογίας του μεταξιού και τελετουργιών αλλαγής (https://www.instagram.com/p/C5xSyaEouaD/). Το Roma Kungsgård είναι ένα παλιό μοναστήρι όπου καλλιεργούντο μουριές. Ο εκθεσιακός χώρος ήταν παλιά φαρμακείο, το οποίο συνδέει τις καλλιτέχνιδες με τις γυναίκες που χρησιμοποιούσαν για φαρμακευτικούς σκοπούς βότανα και νήματα καθώς και με τις εναντίον τους κατηγορίες στις δίκες μαγισσών στο Βίσμπι το 1705. Επιπλέον, η όμαδα Morus διοργάνωσε εργαστήρια νημάτων μετάξης σε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες: το πρώτο, στο νησί Fårö, στο κτήμα όπου γεννήθηκε το 1791 η Elisabeth Blessel Kahl· το δεύτερο, στον Βοτανικό Κήπο στο Βίσμπι, όπου υψώνεται μια γέρικη μουριά και δίπλα σε μια από τις παλιές φυτείες· το τρίτο, στο Roma Kungsgård, έξω από την Galleri Apoteket (https://www.youtube.com/watchv=DIWcWV3TTy0)».
«Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η ιστορία αρχίζει με τη γραφή· εμείς λέμε ότι η ιστορία αρχίζει με την ένδυση» δηλώνουν εμφατικά – στο κεφάλαιο «The World Wide Web» της έκθεσης «Textiles and Clothing Along the Silk Roads» (2022) της ΟΥΝΕΣΚΟ – οι Peter Frankopan, διευθυντής του Oxford Centre for Byzantine Research, Marie-Louise Nosch, καθηγήτρια αρχαίας ιστορίας στο Saxo Institute στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και Feng Zhao, διευθυντής στο Εθνικό Μουσείο Μετάξης της Κίνας στη Χανγκζού και καθηγητής ιστορίας υφασμάτων και κοστουμιών στο Πανεπιστήμιο Donghua στη Σαγκάη.
«Με τον όρο “έκδυση” εννοούμε την απόρριψη του δέρματος, του καλύμματος ή του κελύφους. Την ανανέωση, ή την απότομη απόρριψη του καλυπτήριου συστήματος» διευκρινίζει η Κλεοπάτρα Τσαλή. «Μέσα στο κουκούλι συμβαίνει επίσης μια έκδυση κατά τη διάρκεια της μεταμόρφωσης, καθώς η προνύμφη διαλύεται και μεταμορφώνεται σε πεταλούδα… Οι άνθρωποι που έχουν βρεθεί για κάποιον λόγο σε ξένους τόπους, περνούν μια διαδικασία παρόμοια με αυτή που περνά η πεταλούδα, το σώμα της οποίας πρέπει να διαλυθεί και να μεταμορφωθεί για πάνω από μια φορά στον κύκλο της ζωής της. Οι υφασμάτινες στολές που έχω δημιουργήσει παραπέμπουν στο κουκούλι ή στο δέρμα που έχει απομείνει από την έκδυση. Μεσολαβούν ανάμεσα στο σώμα και τον έξω κόσμο. Αποτελούν ένα είδος καταφύγιου για το σώμα. Δίνουν τη δυνατότητα σ’ αυτόν που ταξιδεύει να χαθεί με ασφάλεια» συνεχίζει. «Το υφασμάτινο κουκούλι σε ανθρώπινη κλίμακα μοιάζει με μια πιο ελαφριά εκδοχή της αρχιτεκτονικής, μια υφασμάτινη αρχιτεκτονική στα μέτρα μας. Η κάμπια υφαίνει και χτίζει το προσωρινό της σπίτι, μέσα εκεί θα μπορέσει να χαθεί και να βρει ξανά τον καινούργιο της εαυτό με ασφάλεια. Το ρούχο εν μέρει προστατεύει, αλλά ταυτόχρονα, “κτισμένο” με κλωστές και νήματα, δίνει ώθηση και ανεξαρτησία στον χρήστη του. Το ρούχο δεν έχει πια τη συμβατική χρήση ενός καθημερινού ενδύματος και γίνεται η ελάχιστη δομή. Το ρούχο γίνεται το ελάχιστο σπίτι» καταλήγει.
Η Ειρήνη Γκόνου τονίζει: «Τα εργαστήρια οικιακής σηροτροφίας της ομάδας Morus αποτελούν την πρόσφατη δέσμευσή μας στις σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές, την ιδιαίτερη τεχνική της οικιακής εκτροφής μεταξοσκωλήκων και του χειροποίητου νήματος, σαν ένα σημαντικό στοιχείο επαναφοράς στην πολιτική της υλικότητας, της συντροφικότητας, της τοπικής ιστορίας, της πολιτιστικής κληρονομιάς και της κοινωνικής ενδυνάμωσης».
Η έκθεση «Morus» στο Μουσείο Μετάξης στο Σουφλί (https://www.piop.gr/el/anakoinoseis/MM-ekthesi-Morus-2023.aspx) ολοκληρώνεται στις 30 Ιουνίου.
Βασίλης Τσεκούρας
*Η φωτογραφία από την έκθεση «Morus» στο Μουσείο Μετάξης στο Σουφλί παραχωρήθηκε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ από τη Hanna Norrna
