Το έργο «Apostol Arsachi (c.1792-1874), medic, om politic și everghet/Απόστολος Αρσάκης (περ. 1792-1874), γιατρός, πολιτικός και ευεργέτης», μια βιογραφία και, παράλληλα, μια μικροϊστορία του βαλκανικού κόσμου το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, που συνέγραψαν οι Ștefan Petrescu και Lidia Trăușan-Matu, εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος Omonia (ΟΜΟΝΟΙΑ), με έδρα το Βουκουρέστι της Ρουμανίας.
Πρόκειται για μια δίγλωσση ρουμανο-ελληνική έκδοση (μετάφραση στα ελληνικά: Απόστολος Πατελάκης, Ιωαννίδης Γεώργιος) 365 σελίδων (+24 έγχρωμων), στην οποία τον πρόλογο υπογράφει η Georgeta Filitti και τον πρόλογο του χορηγού η Δανάη Σταμπουλή.
Στα εννέα κεφάλαιά του, το έργο πραγματεύεται ποικίλα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά θέματα, όπως τις ορθόδοξες χριστιανικές κοινότητες στα οθωμανικά εδάφη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, την αποδημία των Βαλκάνιων εμπόρων στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τις ιατρικές σπουδές στα γερμανικά πανεπιστήμια, το δημόσιο σύστημα υγείας στη Βλαχία και την πρακτική της ιατρικής, τις σχέσεις μεταξύ των μεγαλογαιοκτημόνων – των βογιάρων – με τους ακτήμονες χωρικούς και τους αθίγγανους δούλους, συμπεριλαμβανομένου και του ζητήματος της μοναστηριακής γαιοκτησίας, την ανάπτυξη του εμπορίου αλατιού στη Σερβία, τις οικογενειακές σχέσεις, τις μεγάλες ευεργεσίες στην Ελλάδα, τις πολιτικές εξελίξεις στη Ρουμανία κατά την περίοδο των Οργανικών Κανονισμών και της Ένωσης των Ρουμανικών Ηγεμονιών του 1859.
Εννέα δεκαετίες ζωής -από το 1790 έως το 1874- συμπίπτουν χρονικά με τους μεγάλους μετασχηματισμούς που βίωνε ο χώρος της Nοτιοανατολικής Ευρώπης: τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την ανάδυση εθνικών κινημάτων στα Βαλκάνια, τη θεμελίωση και τον εκσυγχρονισμό των θεσμών, τις βαθιές αλλαγές στη μέχρι τότε νοοτροπία, τον θρίαμβο της ελευθερίας και της προόδου.
Μέσα από τη βιογραφία του Απόστολου Αρσάκη, μιας προσωπικότητας του ιατρικού κόσμου της πρωτεύουσας της Βλαχίας (του Βουκουρεστίου), ανακαλύπτουμε τις κοινωνικές πραγματικότητες του πρώτου μισού του 19ου αιώνα που είναι ίσως πιο επίκαιρες από ποτέ. Ασθένειες και επιδημίες, όπως η σύφιλη, η πανώλη και η χολέρα, ερχόμενες κατά κύματα, έπληξαν σκληρά και αποδεκάτισαν τον πληθυσμό της χώρας. Πόσοι γιατροί, απόφοιτοι πανεπιστημίων, άσκησαν το ιατρικό επάγγελμα στο Βουκουρέστι κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα; Ήταν πολύ λίγοι και ήταν περιζήτητοι. Ένας από αυτούς ήταν και ο νεαρός πτυχιούχος του Halle, ο πρωταγωνιστής αυτού του βιβλίου, ικανός, ενθουσιώδης, κοινωνός της κλασικής παιδείας, έχοντας αποκτήσει στέρεες βάσεις χάρη στον δάσκαλό του στη Βιέννη, τον Νεόφυτο Δούκα, έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους του Βαλκανικού Διαφωτισμού. Επί τρεις δεκαετίες, ο Αρσάκης ήταν επικεφαλής του ιατρικού συστήματος της Βλαχίας ως γιατρός στα νοσοκομεία Colțea και Pantelimon, προσωπικός γιατρός της ηγεμονικής Αυλής και επικεφαλής της υγειονομικής υπηρεσίας.
«Έχουμε μπροστά μας έναν τυπικό εκπρόσωπο των πληθυσμιακών μετακινήσεων στα Βαλκάνια. Γεννημένος σε ένα χωριό της Βορείου Ηπείρου, ο Απόστολος ενστερνίστηκε αυτόν τον τρόπο ζωής από μικρό παιδί. Οι μετέπειτα συνάδελφοί του στο ιατρικό επάγγελμα είχαν επίσης ρίζες στον αγροτικό κόσμο της Ηπείρου και της Μακεδονίας: οι οικογένειες Δάρβαρη, Φιλίττη και Καρακάση. Για τον Αρσάκη, το ιατρικό επάγγελμα ήταν ένας τίτλος ευγενείας μέσα στον κόσμο των αριστοκρατικών βαθμίδων και των κοινωνικών ανισοτήτων. Ο Αρσάκης φλέρταρε με την εξουσία ήδη από τη νεότητά του, ως άνθρωπος της εμπιστοσύνης των ηγεμόνων Γρηγορίου και Αλεξάνδρου Γκίκα, και αργότερα ήταν ένας από τους ηγέτες της Συντηρητικής Παράταξης, υπέρμαχος της μεγάλης ιδιοκτησίας. Μέσω των γάμων των θυγατέρων του, ο Αρσάκης εξασφάλισε γόνους σε μεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες της χώρας, όπως των Lahovary, των Kretzulescu, των Φιλίττη, των Γκίκα, των Bălăceanu. Ο Αρσάκης δεν ήταν μόνο γιατρός, αλλά και γαιοκτήμονας, ένας ικανός επιχειρηματίας που επέκτεινε τις εκτάσεις του χρόνο με το χρόνο. Ο πλούτος του Αρσάκη δημιουργήθηκε σχολαστικά με την πάροδο των ετών από γεωργικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες, όχι από την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος. Κληρονόμος της περιουσίας του θείου του σε ηλικία μόλις 20 ετών, ο Αρσάκης κατέληξε να έχει κτήματα έκτασης άνω των 10.000 εκταρίων στις επαρχίες της Vlașca (Γιούγρκεβο) και της Prahova» αναφέρεται στο συνοδευτικό σημείωμα για την έκδοση του βιβλίου.
«Ο πλούτος που αποκτήθηκε στη Βλαχία αφύπνισε στον Απόστολο Αρσάκη τη διάθεση που αρμόζει στους Έλληνες που ζουν εκτός των ελληνικών συνόρων, ως μέλη της Διασποράς, δηλαδή τη διάθεση για ευεργεσία. Είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο και ο Αρσάκης το απέδειξε απόλυτα όταν συνέβαλε, όσο κανένας άλλος, στην υποστήριξη της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αθηνών. Από τη δωρεά του ιδρύθηκε το περίφημο ίδρυμα της ελληνικής πρωτεύουσας, το Αρσάκειο, το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα και εγκαινιάστηκε το 1852» αναφέρει στον πρόλογο η Georgeta Filitti.
Το βιβλίο χαίρει της οικονομικής υποστήριξης μιας αποφοίτου του Αρσάκειου Αθηνών, κτήτορας του οποίου ήταν ο γιατρός από το Βουκουρέστι. Η Δανάη Σταμπουλή, μέλος της ελληνικής επιχειρηματικής κοινότητας στο Βουκουρέστι, ιδρύτρια του Κυτταρογενετικού Ιατρικού Εργαστηρίου(Laboratorul Medical Cytogenomic) στο Βουκουρέστι, επαινεί «τον υπέροχο αυτόν υπερπατριώτη που δεν έδιωξε από τα βάθη της ψυχής του την αγάπη του και την έγνοια του για τη Μάνα Πατρίδα του, την Ελλάδα».
Η Georgeta Filitti, απόγονος του Αρσάκη, απεικονίζει με λίγα λόγια την πολυπλοκότητα της ζωής του: «Ξεκίνησε μετριοπαθώς, επέμεινε και διέπρεψε στο επάγγελμά του, στην πολιτική παρέμεινε σταθερός οπαδός των συντηρητικών αρχών, υπερασπιζόμενος αναμφισβήτητα την ιδιοκτησία. Η μεγάλη γενναιοδωρία που τον χαρακτήριζε στη δημιουργία και διατήρηση φημισμένων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σήμαινε μια εκπλήρωση της δικής του ζωής, αλλά ταυτόχρονα ένα ανεξίτηλο παράδειγμα για τις επόμενες γενιές σε αυτό το μέρος της Ευρώπης».
Το όνομα του Αρσάκη έμεινε στη συλλογική μνήμη του ελληνικού έθνους χαραγμένο με χρυσά γράμματα: «μέγας ευεργέτης». Αλλά πόσοι Ρουμάνοι γνωρίζουν σήμερα για τον Αρσάκη; Πλέον δεν υπάρχει καν ούτε ο τάφος στο Κοιμητήριο Bellu. Κι όμως μιλάμε για τον πρώτο υπουργό Εξωτερικών των Ηνωμένων Ηγεμονιών, ο οποίος, το καλοκαίρι του 1862, μετά τη δολοφονία του πρωθυπουργού Barbu Catargiu, διετέλεσε για λίγες ημέρες υπηρεσιακός πρωθυπουργός.
Οι βιβλιογραφικές αναφορές, ο χρονολογικός πίνακας – μια σύντομη βιογραφία του γιατρού – τα ευρετήρια ονομάτων και τόπων αυξάνουν τη σημασία του έργου. Οι δεκάδες εικονογραφήσεις που ομαδοποιούνται σε 24 σελίδες προσφέρουν με τη σειρά τους μια θεματική και χρονολογική εξέλιξη της μακράς και γεμάτης επιτεύγματα ζωής αυτού του εμβληματικού χαρακτήρα της περιόδου ανάδυσης των εθνικών κινημάτων στα Βαλκάνια.
Ο Ștefan Petrescu είναι ιστορικός νεοελληνιστής μέλος του Ινστιτούτου Σπουδών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης της Ρουμανικής Ακαδημίας στο Βουκουρέστι. Έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα σχετικά με τη ζωή των ελληνικών κοινοτήτων στη Ρουμανία κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Η Lidia Trăușan-Matu, λέκτορας στο Τμήμα Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ιατρικής και Φαρμακευτικής «Carol Davila» στο Βουκουρέστι, έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα σχετικά με το έργο προσωπικοτήτων της ιατρικής επιστήμης και την οργάνωση του συστήματος υγείας στις ρουμανικές ηγεμονίες κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα.
Τριακόσιοι τίτλοι βιβλίων από το 1991 ώς σήμερα
Ο Εκδοτικός Οίκος Omonia ιδρύθηκε στο Βουκουρέστι το 1991 και εξακολουθεί να είναι ο μοναδικός εκδοτικός οίκος στη Ρουμανία που έχει ως στόχο την προώθηση της λογοτεχνίας και του πολιτισμού της σύγχρονης Ελλάδας και της Κύπρου. Ο απολογισμός 32 ετών δραστηριοποίησής του είναι οι 300 τίτλοι που έχουν εκδοθεί.
Στις μεταφράσεις που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Omonia, οι οποίες αντιπροσωπεύουν περίπου τα δύο τρίτα του συνολικού αριθμού των μεταφράσεων από την ελληνική γλώσσα στη Ρουμανία μετά το 1989, προστίθενται έργα, ορισμένα από αυτά δίγλωσσα, όπως το συγκεκριμένο, φέροντας την υπογραφή διακεκριμένων Ρουμάνων και ξένων ειδικών, αφιερωμένα στην ιστορία του ελληνισμού επί ρουμανικού εδάφους.
Σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η δραστήρια εκδότρια Ελενα Λαζάρ, μιλώντας για την ίδρυση της Omonia είχε αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Μετά την πτώση του καθεστώτος Τσαουσέσκου, τον Δεκέμβριο του 1989, υπήρχε τέτοια δίψα για επικοινωνία με τον έξω κόσμο ώστε όσοι δουλεύαμε στον τομέα των εκδόσεων ήδη, ιδρύσαμε εκδοτικούς οίκους. Εγώ είχα ήδη έτοιμες πολλές μεταφράσεις κι αυτό ήταν το μοναδικό κεφάλαιό μου για την ίδρυση της επιχείρησης. Σιγά σιγά, όμως, βρήκα βοήθεια και από την Ελλάδα και από τους Έλληνες επιχειρηματίες που ήρθαν εδώ, στη Ρουμανία, και από το πρώτο βιβλίο που εξέδωσα (ποιήματα του Καβάφη) έως σήμερα, τα βιβλία μας αποκτούν ολοένα και πιο μεγάλη απήχηση χρόνο με τον χρόνο».
Η προσήλωση και η αγάπη της Έλενας Λαζάρ για τα ελληνικά Γράμματα αναγνωρίστηκε το 2011, όταν και τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Ευποιίας, από τον τότε Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια.
Σ.Παπ.
